Ambachtelijk

Ambachtelijk, ik begon er gister al over, is niet zelf zo maar wat doen. Ambachtelijk verwijst naar ambacht, een vak, een kunde. Een ambachtsman (of -vrouw) is iemand die iets kan. Een ambachtelijk product is een product dat is gemaakt met een visie, niet aan de lopende band in serie, maar als uniek object. Zo zijn er oude ambachten zoals pottenbakken, textiel-weven, riet-weven, koken en dergelijke. Bierbrouwen kan daar ook onder vallen.

Echter, als je kijkt bij een brouwerij als Heineken is zo'n brouwerij eigenlijk een fabriek. Dat is niet ambachtelijk te noemen. Dus dan kijken we naar een kleine brouwerij, maar ook daar zie je vaak al ketels, warmtewisselaars, leidingen, installaties en computergestuurde systemen. Waar is de ambachtspersoon die de roerstok hanteert? Die bepaald wanneer het bier goed is?

Volgens mij is de hobbybrouwer die zelf in een pan roert en daar heel goed in is, ambachtelijker dan een echte brouwer die met een brouwinstallatie werkt met vaste recepten. Al is een zelfbrouwer die zo maar wat doet minder succesvol. Ook een echte brouwer met installatie kan natuurlijk zijn eigen persoonlijkheid in het bier kwijt, maar hoe weet je dat?

Bij de Keuringsdienst van Waarde is al eens aandacht besteedt aan ambachtelijke chips. Die bleken ook niet met de hand te worden gemaakt, maar met een machine. De fabrikant heeft zich vervolgens beklaagd over het programma (zie www.rvdj.nl/2014/40).

Op 27 april 2014 is een aflevering van het televisieprogramma Keuringsdienst van Waarde uitgezonden waarin is onderzocht wat het verschil is tussen ‘gewone’ fabriekschips en duurdere varianten, zoals ‘handgebakken’ en ‘ambachtelijke’ chips. In dat verband is uitgebreid aandacht besteed aan de chips van klaagster. In de uitzending is vermeld dat op de verpakking van de chips van klaagster is te lezen dat deze chips ‘op de boerderij’ worden gebakken en dat op de achterkant de naam staat van de persoon die de chips gebakken heeft.
Eerst voert de verslaggever een telefoongesprek met een medewerker van supermarktketen Marqt. De verslaggever stelt de vraag of ‘op de boerderij gebakken chips beter zij dan chips die zijn gebakken in een fabriek’. De medewerker van Marqt antwoordt hierop: “De Hoeksche Chips zijn in ieder geval op een ambachtelijke manier gebakken en ja, niet machinaal zoals een Lays Chips zeg maar. Het zijn echt ambachtelijk gebakken chips en als het goed is, staat op de zak zelfs de persoon die de chips gebakken heeft.”
Hierna worden beelden getoond van een bezoek aan de boerderij van klaagster, waarbij onder anderen de heer Scheele – aangeduid als ‘ambachtelijk chipsbakker’ – is geïnterviewd. Direct bij aankomst vraagt de verslaggever aan Scheele: “U weet hoe je handgebakken chips maakt.” Scheele antwoordt daarop: “Dat proberen we te maken ja, dat klopt.” De verslaggever vraagt: “Mag ik dat zien?” Waarop Scheele zegt: “Kom binnen.” Hierna worden verschillende machines in beeld gebracht en licht Scheele een aantal onderdelen van het productieproces toe. De verslaggever praat met Scheele ook over de vermelding van namen op de verpakking. Hij vraagt onder meer aan Scheele: “Maar het gebeurt allemaal met machines, toch?”. Scheele antwoordt hierop: “Jawel, maar je moet dat natuurlijk wel aanpakken. Als jij thuis zit te koken, dan zeg je toch ook ‘ik heb gekookt’, dan zeg je toch ook niet ‘die pan heeft het gedaan’. En jij hebt toch bepaald hoe lang je kookt en wat je erbij doet. Het blijft mensenwerk.” De verslaggever zegt vervolgens: “Dus jouw chips is met de hand ingesteld, dat is wel met de hand gebeurd.”
 ...
Op de zitting licht de heer Scheele [van De Hoeksche Chips] de werkwijze van klaagster verder toe. Het verschil met andere chips zit in de aardappel, de manier van behandelen van de chips, de bakwijze en de keuze van de ingrediënten. Hij meent dat in de uitzending totaal voorbij gegaan is aan de verschillen tussen de diverse soorten chips. Er is gezocht naar de overeenkomsten en die zijn op een suggestieve manier in beeld gebracht. Scheele heeft met de beste bedoelingen zijn bedrijf opengezet. Hij had het idee dat hij samen met KvW grote ondernemingen aan de kaak zou stellen. In plaatst daarvan is de werkwijze van klaagster aan de kaak gesteld en Scheele heeft het gevoel dat hij in het programma is misbruikt. Verder erkent hij dat op internet nog een oude webpagina van klaagster bestaat uit 2005, waarop de aanduiding ‘handgebakken’ wordt gebruikt. Het gaat om een oud logo, toen nog wel met de hand werd gebakken. Deze pagina zal worden aangepast. Ten slotte merkt Scheele op dat hij in negatieve zin op de uitzending is aangesproken.
KvW stelt daar tegenover dat in de hele aanloop naar het bezoek bij klaagster op geen enkel moment is beweerd dat de chips van klaagster ‘handgebakken’ en/of dat dit op de verpakking zou staan. In een gesprek met koks van Hotel l’Europe worden de chips van klaagster voor het eerst besproken. Robert Kranenborg vertelt dat hij op de verpakking de vermelding ‘op de boerderij gebakken’ ziet. Met de medewerker van Marqt is besproken, wat dat zou betekenen. De chips van klaagster zijn verder omschreven als ‘ambachtelijke chips’. In het bezoek aan de boerderij van klaagster probeert de verslaggever te onderzoeken waarin klaagster zich onderscheidt van bijvoorbeeld Lays Chips; op welke manier is het ambacht terug te vinden in het productieproces, wat betekent de naam van de chipsbakker op de zak en welke mate van handenarbeid wordt gebruikt tijdens het bakproces?
Volgens KvW is in de uitzending geen onjuist beeld geschetst van klaagster en is niet de suggestie gewekt dat klaagster de consument zou misleiden. In dat verband wijst KvW er nog op dat klaagster zelf op haar website spreekt van ‘handgebakken chips’ en dit in ieder geval in een bericht van 2008 zo naar buiten toe heeft gecommuniceerd.
De Raad kan zich voorstellen dat een persoon of organisatie die onderwerp is van een uitzending van Keuringsdienst van Waarde, daarop – gezien de opzet van het programma – negatief wordt aangesproken. De Raad begrijpt dat klaagster dit als vervelend ervaart, maar meent dat zij objectief bezien niet negatief is neergezet en dat geen sprake is van onjuiste, tendentieuze berichtgeving.
KvW heeft niet gesuggereerd dat klaagster de consument met verkeerde informatie probeert te misleiden. Voor de gemiddelde kijker is duidelijk dat de chips van klaagster niet ‘handgebakken’ zijn en ook niet met die aanduiding door klaagster worden verkocht. De heer Scheele is in de uitzending uitgebreid aan het woord gelaten en heeft helder toegelicht hoe de chips van klaagster worden gebakken. In de uitzending wordt verklaard wat de aanduiding ‘op de boerderij gebakken’ betekent – de bakkerij bevindt zich in een boerenschuur – en uitgelegd wat precies de invloed is van de persoon, die op de verpakking als maker van de chips is vermeld.
De Raad meent dat een waarheidsgetrouw beeld van klaagster is geschetst en dat Keuringsdienst van Waarde journalistiek zorgvuldig heeft gehandeld (zie www.rvdj.nl/2014/40).

Dus de chipsmaker werkte ambachtelijk!? Ambachtelijk kan dus toch met machines? "Het verschil met andere chips zit in de aardappel, de manier van behandelen van de chips, de bakwijze en de keuze van de ingrediënten. " Dat zou ook bi bier het geval kunnen zijn? Dat het verschil tussen fabrieksbier en ambachtelijk bier zit in de ingrediënten (niet een grote partij voor goedkoop, maar selectie op kwaliteit (en dan echt, niet enkel op gebied van marketing)) manier van brouwen (niet geautomatiseerd, maar op eigen inzicht).  Kloosterbier te vergelijken met boerderijchips. alhoewel... bij kloosterbier is het soms enkel een verwijzing naar een klooster.

Ik heb overigens ook een spijkerbroek waarop staat dat ze zijn ge-'crafted'. Ook bij andere kleding zie je die tekst van 'crafted goods' en dergelijke. Crafted slaat dan volgens mij enkel op het feit dat het is gemaakt. Textiel is -haute couture en zelfgemaakte alto-dingen- massaproductie.

Ik vind dat veel microbrouwerijen ook kleine industrie zijn. Industrie schijnt ook maar en woord te zijn voor maken. Industrie heeft in de volksmond vaak de associatie met grote bedrijven zoals Heineken. Toch vallen kleine brouwerijtjes onder industrieel vervaardigen van voedsel in het Activiteitenbesluit. Daar is geen verschil in ambachtelijk of niet. Dus of je het nu bier maakt naar eigen inzicht in een pan op een houtvuur met eigen geteelde ingrediënten aan de hand van oma's geheime familierecept of in een high-tech Wi-fi brouwinstallatie met vooringeprogrammeerde receptuur en geleverde bijbehorende 'bierpads' zonder enige eigen inbreng bieden vallen daaronder....

Als je dus enkel kan zien of iets ambachtelijk is, hoe kun je dat dan zien? Vaak is bij een brouwerij toch een rondleiding met iemand van de PR die niet veel weet van het proces, of een ingehuurd iemand die wel enthousiast is, maar weinig weet van hoe het er echt aan toe gaat... Wat voor aanwijzingen kun je vinden bij een brouwerij waaruit blijkt dat het wel ambachtelijk is? Het aantal vaten? Hoe groter, hoe minder ambachtelijk? Hoe meer pompen en appendages hoe minder ambachtelijk? Hoe meer waterslotjes hoe ambachtelijk? Kleine verpakkingen t.o.v. grote big bags? Handgeschreven instructies i.p.v. uitgewerkte serieuze dingen? Zou bierhumor een symptoom zijn van de ambachtelijkheid? De werkmentaliteit? Zou dat het zijn?