Berlijn (Duits: Berlin) is de hoofdstad van Duitsland en als stadstaat een deelstaat van dat land. Met 3.437.916 inwoners is Berlijn tevens de grootste stad van het land en de op één na grootste stad in de Europese Unie. De stad ligt in het noordoosten van Duitsland, aan de rivier de Spree en wordt omsloten door de deelstaat Brandenburg, waarvan ze sinds 1920 geen deel meer uitmaakt (https://nl.wikipedia.org/wiki/Berlijn).
Berlijn is sinds 1867/1871 de Duitse hoofdstad, toen als hoofdstad van Pruisen. (http://biervat.blogspot.nl/2015/02/duits-bier-in-berlijn-ich-bin-ein.html).
Berlijn kent een rijke geschiedenis, en als je naar Berlijn gaat is het handig om je te verdiepen in de geschiedenis van Berlijn zodat je bij het bezoeken van de vele bezienswaardigheden een gevoel krijgt en je een voorstelling kunt maken van hoe het vroeger geweest zou zijn.
Als je met de auto naar Berlijn gaat vergeet dan vooral niet een Milieusticker aan te schaffen, om in het centrum van Berlijn te mogen rijden (www.ditisberlijn.nl/algemene-informatie/tips-berlijn).
‘Berlijn is de beste plek voor bier’ (www.elkedagvakantie.nl/index.php/2014/berlijn-de-beste-plek-voor-bier/). Berlijn is natuurlijk de hoofdstad van Duitsland en dus eigenlijk hartstikke dichtbij. Je vliegt er binnen een uurtje naartoe en vaak kost het niet meer dan een paar tientjes (www.pinterest.com/cheaptickets/bruisend-berlijn/).
De eerste schriftelijke vermelding van Berlijn was in 1244. In 1369 sloot de stad zich aan bij het Hanzeverbond. In 1945 raakte de stad verdeeld, maar sinds 2000 is de stad weer de Duitse hoofdstad (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 15). Huize Hohenzollern, met Frederich von Hohenzollern als eerste beschermer van de stad (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 19). Met de komst van Friedrich Wilhelm von Hohenzollern in 1640 brak een bloeiperiode aan voor Berlijn. In 1671 vestigden zich grote getallen Joden in Berlijn, nadat ze uit Wenen waren verdreven. In 1685 werden ze gevolgd door Franse Hugenoten, die waren verdreven uit Frankrijk. Naast verschillende vorsten, zoals Frederik Willem I (de Soldatenkoning) en Frederik II (Frederik de grote, ookwel bekend als Alter Fritz) is de stad ook diverse keren bezet geweest, door Oostenrijkse en Russische troepen in 1763, Franse troepen in begin van de 19e eeuw en natuurlijk de geallieerden en Russen in 1945 (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 21 en 24). Otto van Bismarck werd kanselier en begon met oorlogen de macht van Berlijn en Duitsland te organiseren. Na de oorlog met Frankrijk in 1870 kreeg Duitsland de Elzas en Lotharingen erbij en inkomsten van Franse herstelbetalingen. Bismarck riep op 18 januari 1871 het Duitse keizerrijk uit (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 25).
De politieke situatie leidde tot de eerste wereldoorlog die na de Duitse nederlaag met een Novemberrevolutie van 1918 tevens het bestaan van het keizerrijk deed eindigen. De geallieerden legden toen Duitsland herstelbetalingen op. Wat via de zwakke Weimarrepubliek en de beurskrach van 1929 leidde tot de opkomst van de nazi's. De invasie van Polen op 1 september 1939 was het begin van de tweede wereldoorlog (zie Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 28-29).
In zijn geschiedenis, die teruggaat tot de dertiende eeuw, was Berlijn de hoofdstad van Pruisen (1701–1918), het Duitse Keizerrijk (1871–1918), de Weimarrepubliek (1919–1933) en nazi-Duitsland (1933–1945). Na de Tweede Wereldoorlog was Berlijn gedurende meer dan veertig jaar een verdeelde stad, waarbij het oostelijke deel als hoofdstad fungeerde van de Duitse Democratische Republiek en West-Berlijn een de facto exclave van West-Duitsland was. Na de Duitse hereniging in 1990 werd Berlijn de hoofdstad van de Bondsrepubliek Duitsland en de zetel van het parlement, de deelstaatvertegenwoordiging en het staatshoofd.
Berlijn is een metropool en geldt in Europa als een van de grootste culturele, politieke en wetenschappelijke centra. De stad is ook bekend vanwege het hoog-ontwikkelde culturele leven (festivals, nachtleven, musea, kunsttentoonstellingen enz.) en de liberale levensstijl, moderne Zeitgeist en de lage kosten. Bovendien is Berlijn een van de groenste steden van Europa: 22% van Berlijn bestaat uit natuur en parken en 6% uit meren, rivieren en kanalen (https://nl.wikipedia.org/wiki/Berlijn).
Berlijn is de hoofdstad van Duitsland en tevens de populairste bestemming voor een stedentrip in Duitsland. De meer dan drie miljoen inwoners tellende metropool kent een roemruchte geschiedenis. Hoewel de stad een eeuwenlange historie kent is het juist de recente geschiedenis die zo haar stempel drukt op deze stad. De Tweede Wereldoorlog en de naoorlogse periode hebben voor een groot deel het gezicht van het huidige Berlijn bepaald. Zo is het centrum van Berlijn niet geheel ongeschonden uit de strijd gekomen. Bombardementen en gevechten in de stad hebben aan het einde van de oorlog redelijk wat schade veroorzaakt aan Berlijn. Wie Berlijn heden ten dage bezoekt die zal daar niet veel meer van zien. Veel bouwwerken zijn hersteld, herbouwd of juist in zijn geheel gesloopt om plaats te maken voor nieuwe bouwwerken, pleinen en straten. Van één gebouw in Berlijn is de ruïne als monument bewaard gebleven: de Kaiser-Wilhelm-Gedächtnis-Kirche in het stadsdeel Charlottenburg. Aan de kerk zijn een nieuwe kerkzaal en klokkentoren toegevoegd, waardoor er een aparte mix van oud en nieuw ontstaan is (www.berlijnvoorbeginners.nl/).
Bij Berlijn denk je al bijna automatisch aan de Berlijnse Muur, een 3,6 meter hoge en ruim 45 kilometer lange betonnen afscheiding tussen West- en Oost-Berlijn. Na de Val van de Muur in 1989 is het bouwwerk vrijwel geheel gesloopt. Op sommige plekken in de stad vind je nog een klein stuk muur. De beste plek om te zien hoe De Muur eruit zag is bij East Side Gallery. Hier staat nog een stuk van 1316 meter muur, die in 1990 beschilderd is door 118 kunstenaars (www.top10bezienswaardigheden.nl/duitsland/berlijn.htm).
De Berlijnse Muur (Duits: Berliner Mauer) was een barrière die gebouwd werd door de Duise Democratische Republiek (DDR, Oost-Duitsland), vanaf 13 augustus 1961. De Berlijnse Muur sneed West-Berlijn af van Oost-berlijn. Langs de grote betonnen muur waren wachttorens geplaatst. Deze wachttorens bakenden een groot gebied af, de zogenaamde 'dood strip'. Dat bevatte ook anti-voertuig loopgraven en andere verdediginswerken.
Het Sovjet-gedomineerde Oostblok beweerde dat de muur gebouwd werd om de bevolking te beschermen tegen samenzwering om de 'wil van het volk' tegen te gaan in het bouwen van een socalistische staat in Oost-Duitsland. In de praktijk diende de muur om massale emigratie en het 'overlopen' te voorkomen. De Berlijnse Muur werd offiscieel aangeduid als anti-fascistische beschermingsbarrière (Duits: Antifaschistischer Schutzwall) door DDR-autoriteiten.
Het West-Berlijnse stadsbestuur duidde de muur soms aan als "Wall of Shame", een term die bedacht is door burgemeester Willy Brandt, en ze veroordeelden de restricties die de muur oplegden van de vrije beweging. De Berlijnse Muur vormde samen met de Inner German Border het 'ijzeren gordijn' welke West-Europ van het Oostblok scheidde (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/berlijnse-muur).
De muur was als het ware als een Duitse binnengrens de Duits-Duitse grens (Duits: Innerdeutsche Grenze).
De grens was de 1378 km lange grens tussen de Duitse Democratische Republiek en de Bondsrepubliek Duitsland. Het was niet alleen de grens tussen de twee Duitslanden van 1949 tot 1990, maar ook de grens tussen enerzijds het Westen met de NAVO en de Europese Gemeenschap en anderzijds het Oostblok met het Warschaupact en de Comecon. De Duits-Duitse grens was daarmee een deel van het IJzeren Gordijn (https://nl.wikipedia.org/wiki/Duits-Duitse_grens).
De muur was een icoon van de scheiding tussen oost en west tijdens de koude oorlog:
Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland door de bezettingsmacht ingedeeld in bezettingszones, die van elkaar waren gescheiden door Zonegrenzen. De grenzen tussen de westelijke zones vielen weg met de vorming van de Bondsrepubliek in 1949, waarna de Duits-Duitse grens als enige zonegrens overbleef.
In mei 1952 begon de DDR met het geleidelijk afgrendelen van de Duits-Duitse grens. Op haar gebied lagen eerst een vijf kilometer brede Sperrzone, een 500 meter brede met prikkeldraad afgesloten Schutzstreifen en een 10 meter brede Kontrollstreifen. DDR-burgers mochten de Sperrzone alleen na voorafgaande toestemming bezoeken. De afgrendeling van de grens was bedoeld om de massale vlucht van Oost-Duitsers naar de Bondsrepubliek (Republikflucht) te stoppen en smokkel door West-Duitsers te verhinderen. Pas na de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 was de totale Duits-Duitse grens afgesloten voor Oost-Duitsers (https://nl.wikipedia.org/wiki/Duits-Duitse_grens).
Zie filmpje hier over de muur en hier ook trouwens.
Zie hier voor meer info over de muur op een blog.
Tussen 1945 en 1961 was het gewoon mogelijk om van Oost naar West te gaan, bijvoorbeeld voor je werk. Die forensen zagen het verschil tussen oost en west, tussen kapitalisme en socialisme. Tussen het Rijke westen met alle winkels en alle herstelwerkzaamheden tegenover het kapotgeschoten en centraalgeorganiseerde oosten. Veel forensen bleven in het Westen en steeds meer mensen gingen naar de westelijke zijde. De Oostduitse regering negeerde dat, maar na de mislukte overnamevan Berlijn (met de Berlijnse luchtbrug) werd op de een op de andere dag besloten een afscheiding te plaatsen.
We hebben langs een stukje muur gelopen bij de Bernauer Strasse en dat was inderdaad erg indrukwekkend. Bij een Berlin Wall memorial kun je door een spleet kijken vanuit de binnenmuur naar de buitenmuur en dat is om stil van te worden. Tussen de muren groeide niets. Volgens de gids konden ze dan de voetstappen beter zien, Er lagen geen landmijnen. Landmijnen zijn erg onhandig, want als ze afgaan gaat de vluchter alle kanten op en weet je niet wie het was en waar deze vandaan kwam. Een stukje vluchter in het Westen zou ook slechte publiciteit zijn. Er zijn desalniettemin veel vluchters gestorven. Er waren wachttorens, automatische geweren, honden en dergelijke. Naast deze lugubere dingen zijner ook absurde dingen die een beetje grappig zijn. Zo was er in het begin een geluidswagen in het Westen die het nieuws doorgaf en mensen aanmoedigde om te vluchten. In het Oosten kwam toen een geluidswagen met muziek om dat te overstemmen. Deze geluidswagens kwamen vervolgens in een ratrace terecht om elkaar te overstemmen. Met grote oversized luidsprekers om hefbomen en dergelijke.
Een ander humoristisch iets is dat er niet één muur was. Het werd van de een op de andere dag opgezet en was een 'work in progress'. Eerst was het vooral wat prikkeldraad bewaakt door soldaten. Later werd het wat hout en toen stenen en beton. De muur werd telkens vernieuwd en verbeterd. Op de dag dat de muur viel waren ze zelfs nog aan het bouwen! De muur maakte ook geen lijnrechte streep door Berlijn. Integendeel. Het ding zigzaggende via de grens tussen oost en west, zoals de Nederlands-Belgische grens. De metro ging dan via Westerse stations onder Oost-Duitsland door. De OostBerlijnse stations waren afgezet en waren spookstation geworden. De ingangen werdenn afgezet. Er waren ook huizen die op de grens stonden. De inwoners vluchtte via de ramen naar het Westen. Die ramen werden daarna ook maar volgemetseld. De overige inwoners werden uitgezet of het huis en zelfs een kerkje ging helemaal tegen de vlakte. Er werden ook tunnels gegraven, ook vanuit het Westen naar het Oosten (bijvoorbeeld tunnel 57). Luchtbalonnen, vrachtwagens, etc, werd geprobeerd. Na elke vluchtpoging werd de muur daarna weer verder geperfectioneerd. Ook kwam er door de glasnost en de versoepelde verstandhouding een landruil, waarbij stukjes oost en west van eigenaar veranderde. En de muur dus verplaatst kon worden. Ze bleven maar bouwen...
Er waren ook bewakers die vluchtte. Ren beroemde vluchter is Conrad Schumann
Conrad Schumann was 19 toen hij zich meldde als grenssoldaat bij de NVA, het Oost-Duitse leger. Twee dagen na het begin van de bouw van de Berlijnse Muur vluchtte hij, springend over het prikkeldraad. Een fotograaf aan de andere kant van de grens legde zijn sprong vast. De foto werd een van de bekendste beelden van de bouw van de Muur.
De maker van de foto is Peter Leibing, een 20-jarige fotograaf die op de middag van 15 augustus 1961 foto's maakt in de Bernauer Strasse.
...
Die 15de augustus is Conrad Schumann aan het werk in de Bernauer Strasse. Hij moet er de grens bewaken, zorgen dat niemand zomaar naar het Westen vlucht. Maar in plaats daarvan let hij goed op de patrouillerende wachten en aast op een kans om zelf te vluchten.
Hij aarzelde, zei een van de fotografen die het moment van zijn vlucht vastlegden later. "Steeds als de wachten hem de rug toekeerden, keek hij geconcentreerd naar het prikkeldraad. Toen wist ik: die wil weg."
Omdat meerdere fotografen en een cameraman Schumann zien aarzelen, houden ze voor de zekerheid hun camera's in de aanslag. Als de wachten zich even na 15.30 uur opnieuw omdraaien, gooit Schumann zijn sigaret weg. Hij trekt een sprintje en springt over het prikkeldraad. Tijdens zijn sprong laat hij zijn geweer vallen. Dan schiet fotograaf Peter Leibing zijn beroemde foto. Het beeld gaat de wereld over.
Zodra Schumann aan de andere kant van de grens is, verschuilt hij zich achter het openstaande portier van een politieauto. Die was vlak daarvoor door de oplettende journalisten naar de versperring gemanoeuvreerd.
Hij wordt meteen weggereden...De maanden daarna zijn hectisch. Schumann woont in een opvangkamp in West-Berlijn, maar vrij voelt hij zich daar niet. De jonge grenssoldaat wordt nog jaren achtervolgd door de Oost-Duitse geheime dienst. "Niemand weet met hoeveel ze achter me aan hebben gezeten", vertelt hij later....Pas vijftien jaar later ziet hij voor het eerst zijn familie terug. Spijt heeft Schumann nooit gehad.Toch heeft de angst voor zijn oude kameraden hem nooit losgelaten. Lang na het opdoeken van de DDR, in 1998, pleegt Conrad Schumann zelfmoord in de schuur achter zijn huis. Hij was toen 56 jaar (http://nos.nl/artikel/264014-conrad-schumann-sprong-naar-de-vrijheid.html).
Uwe was negentien toen hij de Berlijnse Muur moest bewaken, als milicien in het Oost-Duitse leger. Uwe is overigens niet zijn echte naam. 'Ik weet niet wat het is met ons, oude DDR'ers', stelt hij zelf plots vast. 'Al die openbaarheid, daar hebben we het blijkbaar nog altijd moeilijk mee.'
Hij kreeg in 1988 zijn oproepingsbrief voor de Nationale Volksarmee (NVA), het leger van de Duitse Democratische Republiek (DDR). 'Ik wou eerst architect worden, maar wat kon je daarmee in de DDR? Alle flatgebouwen hadden hetzelfde ontwerp en voor de familiehuizen waren er maar twee modellen. Van burgerdienst was in de DDR ook geen sprake. We werden eerst gecheckt door de geheime dienst, de Stasi. Wie geen familie had in West-Duitsland, werd uitgekozen voor de elite: de grenstroepen. Zonder familie in het Westen was het gevaar kleiner dat je zelf een uitbraakpoging zou doen.'
'Daarna kregen we een half jaar lang een speciale opleiding. Daarvoor waren er hele dorpen nagebouwd, met grensovergangen en een nagebouwde Berlijnse Muur. Hoe moet je handelen bij een Grenzdurchbruch, wanneer mag je je wapen gebruiken?'
...
De opleiding en de procedures waren uiterst strikt, zegt hij, en zijn DDR-jargon is hij nog niet vergeten. 'De Muur was eigenlijk een dubbele afsperring. Eerst was er het hinteres Sperrelement (het 'achterste versperringselement'), een elektrisch geladen hek. Dan kwam de Kolonnenweg, een strook waar wij patrouilleerden.' De West-Duitsers noemden dat de Todesstreifen, de strook van de dood, waarin vluchtelingen konden worden neergeschoten.
'Dan was er een gracht met water en daarachter een geharkt stuk grond', vertelt Uwe. 'Om te zien of niemand door die strook had gelopen. Zelfs als daar konijnenpoten stonden, kwamen speciale troepen met een Trabant aanrijden om de grond weer egaal te harken. En dan pas kwam de Muur.'
'Overdag stonden we in een wachttoren. Gaf het achterste hek een elektrisch signaal, dan moesten we daarheen rennen. Niet gewoon lopen. 's Nachts liepen we acht uur lang te voet over de Kolonnenweg. In die strook mochten we schieten, maar altijd eerst in de grond. We mochten ook niemand doodschieten, alleen verwonden. Daarop werden we speciaal getraind, met kartonnen poppen.'
Zodra vluchtelingen op de Muur waren geraakt, mochten de grenswachters niet meer schieten. Maar dan niet om humanitaire redenen. 'Stel je voor dat zo iemand aan de andere kant van de Muur valt', zegt Uwe. 'De West-Duitse grenswachters waren uitgerust met camera's. We moesten ook waken over het imago van de DDR.'
Wij moesten ... helpen bij de arrestatie. Ook daarin waren we geoefend. Met de vluchtelingen mochten we geen woord spreken. In de politieke scholing die we elke week kregen, werd ons gezegd dat het ging om 'klassevijandige elementen' die tegen het socialisme waren. Wie met een vluchteling sprak, ging zelf de cel in.'
...
Ik dacht eerst dat ze de Muur na een maand of twee weer zouden afsluiten. Het heeft een paar weken geduurd voor ik echt begon te geloven dat de grens zou openblijven.'
'Toen ben ik ook naar 'mijn' grenspost gaan kijken, van de andere kant. Kippenvel gaf dat. Ik heb anderhalf uur alleen staan kijken, zonder een woord te zeggen. Waarom had die Muur daar ooit gestaan? En waarom heb ik daar anderhalf jaar die grens staan bewaken?'
Buiten deze slachtoffers van de muur, waren er ook bij de vluchtpogingen zelf doden te betreuren.
De Duits-Duitse grens veroorzaakte enkele honderden slachtoffers. Volgens een onderzoek van de Duitse justitie is sprake van minimaal 270 doden, maar andere bronnen melden aantallen boven de 400. Ook zeker 25 Oost-Duitse grenswachters kwamen om het leven. Daarnaast lieten ook veel dieren (o.a. wolven en herten) het leven (https://nl.wikipedia.org/wiki/Duits-Duitse_grens). Minstens 136 mensen zijn bij de Berlijnse Muur om het leven gekomen, zo blijkt deze week (13 augustus 2009) uit nieuw Duits onderzoek. Onder hen acht Oost-Duitse grenswachten.....Maar het onderscheid tussen goed en kwaad is niet altijd even scherp. Zo zijn enkele Oost-Duitse grenswachten door collega’s gedood die zo hun eigen kansen voor een vluchtpoging naar het Westen wilden vergroten.
Ook vonden dodelijke ongelukken onder grenswachten plaats. De Oost-Duitse grenswacht Egon Schultz kwam in oktober 1964 om het leven toen hij een vluchtpoging wilde voorkomen. Een collega schoot hem per ongeluk in zijn rug. In 1975 kwam de 21-jarige Oost-Duitse grenswacht Lothar Hennig door een noodlottige vergissing om. Bij een zoekactie langs de Muur zagen zijn collega’s hem per abuis aan voor een vluchteling en schoten hem dood.
...
Onderzoekers van het Zentrum für Zeithistorische Forschung (ZFF) in Potsdam scharen iedere dode aan de Muur tot slachtoffer van het Oost-Duitse grensregime in gedeeld Berlijn. De resultaten zijn verwerkt in het deze week gepresenteerde boek ‘Todesopfer an der Berliner Mauer 1961-1989’. In de meeste gevallen zijn de onderzoekers erin geslaagd het verhaal achter de afzonderlijke slachtoffers te vertellen.
...
Uit het onderzoek blijkt dat het in 98 van de 136 dodelijke gevallen aan de Muur om een vluchtpoging ging, 38 anderen kwamen door andere oorzaken gerelateerd aan de Muur om het leven. Zo verdronken tussen 1961 en 1989 vijf West-Berlijnse kinderen in de Spree. De rivier hoorde bij Oost-Berlijn, waardoor niemand de kinderen durfde te redden uit angst te worden neergeschoten door DDR-grenswachten.
...
Ida Sieckmann was het eerste slachtoffer van de Muur. De alleenstaande 58-jarige vrouw sprong op 22 augustus 1961 uit het raam van haar huis aan de Berlijnse Bernauer Strasse. Het trottoir voor haar huis lag in het Westen, haar woning zelf in het Oosten. Sieckmann viel te pletter voor haar huisdeur.
Winfried Freudenberg was het laatste Muurslachtoffer. Op 8 maart 1989 stortte hij neer met zijn zelfgemaakte heteluchtballon in het West-Berlijnse stadsdeel Zehlendorf. Freudenberg was op slag dood (http://duitslandinstituut.nl/artikel/3312/ook-grenswachten-waren-muurslachtoffers).
Van de vele observatietorens die er tijdens de Koude Oorlog in Berlijn stonden, zijn er nog maar een handjevol overgebleven. Extra bijzonder dus, dat ik onlangs een exemplaar in Berlijn-Weißensee tegen het lijf fietste. Meer dan 300 DDR-wachttorens stonden er langs de Berlijnse Muur om de grens in de gaten te houden. Grenssoldaten hielden de wacht en moesten voorkomen dat mensen zonder toestemming naar West-Berlijn zouden vluchten. Ook verder bij de muur vandaan stonden er wachttorens. Deze wachttoren in Weißensee is zo’n exemplaar. De afgelopen jaren is de toren overwoekerd door planten en volgespoten met graffiti: deze wachttoren in Weißensee is overduidelijk aan zijn lot overgelaten....Naast de 302 wachttorens langs de Berlijnse Muur stonden er ook elders in de DDR wachttorens om belangrijk terrein van het Ministerium für Staatssicherheit, oftewel de Stasi, de binnenlandse veiligheidsdienst en inlichtingendienst van de DDR, te bewaken. Zo stonden er wachttorens rondon om de Stasi-gevangenis Hohenschönhausen en bij het Stasi-hoofdkwartier aan de Magdalenenstraße. Deze toren (1970) stond op het terrein van de Hauptabteilung Personenschutz (HA PS). Deze afdeling was voor de bescherming van de staat en de staatspartij SED verantwoordelijk. Wat dat concreet betekende? De Hauptabteilung Personenschutz bood fysieke bescherming aan de partijleiding van de SED tijdens bijvoorbeeld evenementen en bezoek aan het buitenland, waarborgde de veiligheid van staatsbezoek, bewaakte de huizen van Stasimedewerkers en hield Protokollstrecken in de gaten (http://berlijn-blog.nl/verlaten-wachttoren-weissensee/).
Did you know?
On October 22, 1961, a quarrel between an East German border guard and an American official on his way to the opera in East Berlin very nearly led to what one observer called "a nuclear-age equivalent of the Wild West Showdown at the O.K. Corral." That day, American and Soviet tanks faced off at Checkpoint Charlie for 16 hours. Photographs of the confrontation are some of the most familiar and memorable images of the Cold War.
(www.history.com/topics/cold-war/berlin-wall,
www.berliner-mauer-gedenkstaette.de/en/berlin-wall-memorial-12.html).
Ook al is de muur allang afgebroken toch ziet u nog duidelijk een verdeling tussen Oost en West Berlijn. West Berlijn is een gedeelte van de stad die het minst interessant is. Het wordt pas interessant wanneer u het Oosten van Berlijn bezoekt. Dit gedeelte van de stad is men namelijk bezig met een overweldigende inhaalwedstrijd. In een vliegende haast wordt de vrijheid ingehaald, want voor de oorlog was Oost Berlijn minstens zo mondain als Parijs.
Wanneer u in Berlijn bent bezoek dan de barokke grandeur van de Gendarmenmarkt, de boerse rococo van het Nikolaiviertel, het Pruisische vertoon van Unter den Linden en het Museum-eiland. Maar bezoek ook de Kurfürstendamm en Alexanderplatz. Voor mensen die het leuk vinden om over markten te struinen is het een aanrader om het Pariser Platz te bezoeken. Hier vindt u vele souvenirs en rariteiten.
Kortom; Berlijn is een mooie stad, waarbij vooral de tweedeling in de stad interessant is om te aanschouwen (www.weekjesteden.nl/berlijn.html).
Ik kon overigens die tweedeling amper meer ontdekken. Enkel de ampelmannetjes geven mij een indicatie. Al zijn er natuurlijk de bekende iconen van oost en west, zoals de Fernsehturm.
Duitsland wordt vanuit het Oosten bevrijd/bezet door de sovjets. De sovjets zaten daarna in het oosten, maar ook in het westen.
Na de Tweede Wereldoorlog werden door het Rode Leger drie gedenkplaatsen aangelegd. Bij de verovering van Berlijn op het naziregime hadden tenslotte tienduizenden Sovjetsoldaten het leven gelaten. Deze gedenkplaatsen dienen niet alleen om aan de zegetocht tegen het nationaalsocialisme te herinneren, maar zijn tegelijkertijd bedoeld als begraafplaats voor de gevallen soldaten. Het complex in het Treptower Park was het belangrijkste van de drie. Daarnaast zijn er gedenkplaatsen in de gedenkplaatsen in de Tiergarten en in Schönholzer Heide (https://nl.wikipedia.org/wiki/Sowjetisches_Ehrenmal_(Treptower_Park)). Deze monumenten moeten aan de omgekomen soldaten van het Rode Leger herinneren, in het bijzonder aan de ongeveer 80.000 soldaten die bij de verovering van Berlijn zijn omgekomen (https://nl.wikipedia.org/wiki/Sowjetisches_Ehrenmal_(Tiergarten)). Het monument in Tiergarten is het meest centrale en meest bekende monument en herbergt naar schatting tussen de 2.000 en 2.500 soldaten (http://berlijn-blog.nl/sowjetisches-ehrenmal-tiergarten/).
This memorial was erected in 1945, within a few months of the capture of the city. Early photographs show the memorial standing in a wilderness of ruins, the Tiergarten having been destroyed by incendiary bombs and then stripped of timber for firewood during the last months of the war.
...
A legend that the memorial was built from stonework taken from the destroyed Reich Chancellery is untrue, but remains popular and persists (https://en.wikipedia.org/wiki/Soviet_War_Memorial_(Tiergarten)).
Het oorlogsmonument bij Tiergarten, vlakbij de Brandenburgerpoort, is een van de drie oorlogsmonumenten die na de oorlog door de Sovjet-Unie in Berlijn zijn opgericht. De monumenten dienen ter herinnering aan de meer dan 80.000 Sovjetsoldaten die in de eindstrijd om Berlijn zijn gesneuveld. Het militaire bestuur van de Sovjets koos de noordelijke zijde van de Charlottenburger Chaussee, tegenwoordig bekend als Strasse des 17. Juni, als plek voor het monument. De Charlottenburger Chaussee was onderdeel van de Oost-West as van de stad, die de nazi's in de jaren '30 hadden uitgebouwd tot een triomfantelijke avenue.
De in 1945 gebouwde halfronde zuilengang (stoa) lijkt op andere Sovjetmonumenten in landen van het voormalige Oostblok. Bovenop de zuilengalerij staat een groot bronzen standbeeld van een Sovjetsoldaat met een geweer over zijn schouder. Twee T34 tanks en twee houwitsers, die zijn gebruikt in de strijd om Berlijn, flankeren het monument. Achter het beeld liggen de graven van zo'n 2500 gevallen soldaten. Tekstkolommen rond het monument vermelden de namen van soldaten.
Ook al lag het Sovjetmonument in de Britse sector van Berlijn, toch werd er elke dag een Sovjet erewacht naar het monument gestuurd om daar de wacht te houden ter ere van de gevallen soldaten. Deze traditie werd zelfs doorgezet tijdens de meest gespannen periodes van de Koude Oorlog (http://liberationroute.nl/duitsland/bezienswaardigheid/soviet-memorial-tiergarten).
Aan weerszijden van het monument staan twee T-34 tanks en twee ML-20 howitzers.Aan de voet van het standbeeld is een gouden insigne en een cyrillische inscriptie met de woorden ‘Eeuwige glorie aan de helden die vielen in de strijd met de fascistische Duitse bezetters voor de vrijheid en onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie'. De arm van de soldaat is opgeheven wat de overwinning van het Sovjet leger op de Duitse Nationaal Socialistische partij symboliseert (www.stadsverkenner.com/berlijn/sovjetmonument). Het gedenkteken werd op 11 november 1945 ingewijd. Links en rechts van het gedenkteken staan T-34/76 tanks en ML-20 152mm houwitsers. De opgestelde tanks zouden de eerste tanks geweest zijn die Berlijn bereikten. Het gedenkteken zelf is gemaakt van marmeren blokken. Deze marmeren blokken zijn volgens onbevestigde bronnen afkomstig uit de overblijfselen van de Oude Rijkskanselarij en de Nieuwe Rijkskanselarij (http://nl.tracesofwar.com/artikel/816/Russische-Gedenkteken-Tiergarten.htm).
(www.take-a-trip.eu/nl/berlijn/bezienswaardigheden/sowjetisches-ehrenmal/)
The German tabloid Bild launched a Bundestag-petition to remove the Soviet tanks from the memorial site as a response to the Crimean crisis in 2014, calling them a "martial war symbol". The petition was subsequently denied by the German federal government (https://en.wikipedia.org/wiki/Soviet_War_Memorial_(Tiergarten)). "The reason is: in an era when Russian tanks are threatening the free and democratic Europe, we don't want any Russian tanks at the Brandenburg gate." (www.reuters.com/article/2014/04/15/us-ukraine-russia-germany-memorial-idUSBREA3E0JK20140415, www.timesofisrael.com/german-paper-remove-russian-tanks-from-war-memorial/)
Net als bij de andere monumenten krijg ik ook in Tiergarten een dubbelzinnig gevoel. De trots van de Russen is wellicht nogal misplaatst als je bedenkt wat ze het volk in de Tweede Wereldoorloog (vrouwen werden mishandeld en misbruikt) en in de Koude Oorlog (onderdrukking van Oost-Duitsers) hebben aangedaan. Ook is ‘de overwinning op Nazi-Duitsland’ met een korrel zout te nemen. De andere geallieerden waren er tenslotte ook nog.
Hoe dan ook, het is een mooie en interessante plek die goed te combineren is met een wandeling door het inmiddels prachtig opgeknapte stadspark Tiergarten (http://berlijn-blog.nl/sowjetisches-ehrenmal-tiergarten/).
Even though Berlin was located entirely within the Soviet part of the country (it sat about 100 miles from the border between the eastern and western occupation zones), the Yalta and Potsdam agreements split the city into similar sectors. The Soviets took the eastern half, while the other Allies took the western. This four-way occupation of Berlin began in June 1945.
...
The existence of West Berlin, a conspicuously capitalist city deep within communist East Germany, “stuck like a bone in the Soviet throat,” as Soviet leader Nikita Khrushchev put it. The Russians began maneuvering to drive the United States, Britain and France out of the city for good. In 1948, a Soviet blockade of West Berlin aimed to starve the western Allies out of the city. Instead of retreating, however, the United States and its allies supplied their sectors of the city from the air. This effort, known as the Berlin Airlift, lasted for more than a year and delivered more than 2.3 million tons of food, fuel and other goods to West Berlin. The Soviets called off the blockade in 1949 (www.history.com/topics/cold-war/berlin-wall).
Het eind van de Tweede Wereldoorlog heeft inmiddels ook het begin van de Koude Oorlog ingeluid, een periode van grote spanningen tussen de Communistische wereld en het Westen. Deze spanning bereikt op 24 juni 1948 voor het eerst een piek. De Sovjet-Unie besluit dan de weg-, rail- en binnenvaartverbindingen tussen de westelijke bezettingszones van Duitsland en West-Berlijn af te sluiten. Tot het moment dat de blokkade opgeheven wordt (12 mei 1949) moet West-Berlijn via een luchtbrug bevoorraad worden. De Sovjet-Unie besloot tot het instellen van de blokkade naar aanleiding van de invoering van de Deutsche Mark in West-Berlijn. Deze nieuwe munt werd in West-Duitsland geïntroduceerd om zwarte handel te stoppen en de komst van een nieuwe inflatiegolf te voorkomen. De Russische autoriteiten zagen de komst van de D-Mark echter als een bedreiging en besloten tot een blokkade (http://historiek.net/berlijnse-muur/1849/).
De Berlijnse Muur is ondanks het feit dat hij vrijwel geheel verdwenen is een begrip onder jong en oud. Deze op sommige plekken bijna honderd meter brede constructie heeft maar liefst 28 jaar de stad Berlijn fysiek in twee stukken verdeeld. De Muur is tegenwoordig één van de weinige wereldwijd bekende bezienswaardigheden die niet op de Werelderfgoedlijst van UNESCO voorkomt. Voor mensen die de restanten van de Berlijnse Muur bezoeken is de muur geen prachtig bouwwerk maar een indrukwekkende herinnering aan een tijd die nooit meer voor zou moeten mogen komen. De Berlijnse Muur is het symbool van de Koude Oorlog, een periode waarin de wereldmacht in tweeën gedeeld was: het kapitalistische westen en het communistische oosten (http://www.berlijnvoorbeginners.nl/berlijnsemuur.htm).
Een ander aspect waar je in Duitsland niet buiten kan is de tweede wereldoorlog en de wandaden van het naziregime. Dit is overal nog terug te zien. Duitsland heeft zowel in als nabij Berlijn verwijzingen naar hun Duitsere, euh duistere, verleden. Zo is concentratiekamp Sachsenhausen nog steeds aanwezig, nu als monument voor de 100.000 gevangenen die hier tijdens de oorlog omkwamen. De nazi's opende dit kamp in 1936(!) Tijdens de Olympische Spelen van 1936 was er dit kamp al, waar o.a. de kampbewaarders voor andere kampen werden getraind (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 31) Sachsenhausen werd in 1945 door de Russen bevrijd. Tussen 1945 en 1950 fungeerde het als een sovjet-gevangenis voor nazi's en politieke gevangen (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 138, 169). Ook naast de Brandenburger Tor is een gedenkmonument Holocaust Gedenkmal, waar de Joden worden herdacht die zijn vermoord tussen 1933 en 1945, door middel van 19.000 vierkante meter met betonplaten (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 67). Het gedenkteken voor de vermoorde joden van Europa, ook bekend als de Holocaust Memorial (Duits: Holocaust-Mahnmal), is een monument in Berlijn voor de joodse slachtoffers van de holocaust, ontworpen door architect Peter Eisenman en ingenieur Buro Happold. Het bestaat uit een 19.000 vierkante meter (4,7 hectare) grond bedekt met 2.711 betonnen platen of "steles", gerangschikt in een raster patroon op een hellend terrein. De stèles variëren in hoogte 0,2 tot 4,8 m. De steles zijn ontworpen om een ongemakkelijke, verwarrende sfeer te produceren, en het hele beeld vormt een zogenaamd geordend systeem, dat het contact met de menselijke rede heeft verloren. Een bijgevoegde ondergrondse "Plaats van informatie" (Duits: Ort der Information) heeft de namen van alle bekende joodse slachtoffers van de holocaust. De bouw startte op 1 april 2003 en was klaar op 15 december 2004. Het werd ingehuldigd op 10 mei 2005, zestig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, en voor het publiek geopend op 12 mei van hetzelfde jaar. Het is een blok ten zuiden van de Brandenburger Tor gelegen in het Friedrichstadt buurt (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/holocaust-monument). De Hamburgerstrasse was een van de hoofdstraten van de Joodse buurt met scholen en een bejaardenhuis, tot de nazi's de macht overnamen. Nu is er een monument voor hen die vanuit hier naar o.a. Auschwitz en Theresienstadt zijn gedeporteerd (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 103). In de wijk Kreuzberg is een museum ''Topographie des Terrors', waarin de nazimisdaden worden getoond (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 138, 140). Schikanepromenade ...was de bijnaam van de Fontanepromenade. Weet jij wat het betekent? Schikanepromenade staat voor ‘een promenade waar mensen gepest werden’. ...Omdat we nooit mogen vergeten hoe fout de Joden behandeld werden tijdens het bewind van Hitler, heeft men alle banken geel geschilderd. Er liggen ook vierkante gele vlekken op straat. Op die manier wordt de aandacht van voorbijgangers en toeristen getrokken en laat men ze even nadenken over wat er allemaal is gebeurd op deze plaats. Een mooie maar harde quote voor het gebouw (http://evitark.wordpress.com/):
Marco Polo Berlijn (Christine Berger, 2007) geeft aan het begin van het boekje direct wat tips om te bezoeken in Berlijn:
- Brandenburger Tor
- Fernsehturm
- Reichstaggebäude
- Unter der Linden
- Schloss Charlottenburg
Schloss Charlottenburg
De bezienswaardigheid Slot Charlottenburg is het grootste paleis in Berlijn. Het is gelegen in stadsdeel Charlottenburg. Het paleis werd gebouwd tussen 1695 en 1699 in opdracht van Sophie Charlotte, echtgenote van Keurvorst Frederik III, wie later gekroond werd tot koning Frederik I van Pruisen. In 1701 werd het slot uitgebreid. In eerste instantie heette het slot Lietzenburg, en werd na de dood van Sophie Charlotte in 1705 omgedoopt tot Charlottenburg. Vanaf 1707 werd het verder uitgebouwd. Later woonde Frederik de Grote er....Het slot werd in de tweede wereldoorlog bijna volledig vernietigd, maar is weer zoveel mogelijk in oorpsronkelijke staat teruggebracht (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/slot-charlottenburg).
Slot Charlotteburg is het grootste paleis van Berlijn. Om dit paleis te bezoeken moet je wat moeite doen, omdat Slot Charlotteburg buiten het centrum en niet direct bij een metrostation ligt. Het oorspronkelijke slot stamt uit de zeventiende eeuw, maar is in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd geraakt. Het is daarna hersteld tot het hedendaagse slot dat op alle dagen behalve op maandag open is voor het publiek. Erg fraai is de bijbehorende tuin (www.top10bezienswaardigheden.nl/duitsland/berlijn.htm). Het slot is in Rococo-stijl gebouwd en de bouw heeft meer dan 100 jaar geduurd. Het is oorspronkelijk door de Nederlander Nehring in 1695 gebouwd voor keurvorstin Sophie Charlotte (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 34). Schloss Charlottenburg ligt in het park Charlottenburg in het Zuiden van Park Sansscouci (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 138, 196). Sansscouci is Frans voor 'zonder zorg' (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 138, 200). Dit voormalige zomerverblijf van koning Frederik I en zijn tweede vrouw Sophie Charlotte van Hannover heeft een zeer statige en machtige uitstraling. Het werd aan het eind van de zeventiende eeuw gebouwd en na de opgelopen schade tijdens de Tweede Wereldoorlog grotendeels geherstructureerd. Eerst werd het paleis Schloss Lietzenburg genoemd om vervolgens na de dood van Sophie Charlotte in 1705 te worden omgedoopt tot het huidige Schloss Charlottenburg. Helaas is er van de oorspronkelijke inrichting niet veel bewaard gebleven (www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm).
Unter der Linden
De avenue die bij Brandenburger Tor begint en bij de Berliner Dom eindigt is van grote culturele betekenis vanwege de verschillende gebouwen aan deze straat. Na de tweede wereld oorlog lag er veel in puin, maar sinds de hereniging zijn veel gebouwen gerestaureerd. Zelfs het Stadtschloss, dat door Oost-Duits bestuur was vervangen door een DDR-centrum (met asbestgevaar), wordt waarschijnlijk weer heropgebouwd (Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 25).
De geest van Federik de Grote schijnt hier te regeren, al wordt het gebied thans vooral gedomineerd door het operagebouw. Tegenwover het operagebouw is de bibliotheek, waar Goebels in 1933 aan boekverbrandingen deed. (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 44). In de 17e eeuw zijn langs deze weg lindebomen geplant en in 1820 opnieuw (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 60).
Het Rijksdaggebouw (Duits: Reichstagsgebäude), is sinds 1991 weer het Duitse parlementsgebouw in de hoofdstad Berlijn aan het Platz der Republik (https://nl.wikipedia.org/wiki/Rijksdaggebouw). Het Rijksdaggebouw (Duits: Reichstagsgebäude) ligt aan de Platz der Republik en is sinds 1991 weer het Duitse parlementsgebouw. Het gebouw is voltooid in 1894 (de bouw werd begonnen in 1884) (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/rijksdaggebouw). Het gebouw is in een eclectische stijl ontworpen door de Frankfurter architect Paul Wallot. De bouw begon in 1884 en werd in 1894 voltooid. De tekst Dem Deutschen Volke ("Voor het Duitse volk") op de voorgevel werd door keizer Wilhelm II aanvankelijk afgewezen en kon pas in 1916 alsnog worden aangebracht. De bronzen letters zijn ontworpen door Peter Behrens (https://nl.wikipedia.org/wiki/Rijksdaggebouw). De naam wordt ook wel afgekort tot Rijksdag (Reichstag). Tot 1933 zetelde hier een voorganger van het huidige parlement, de Rijksdag. In 1933 werd het gebouw zwaar beschadigd door een brand. De brand zou aangestoken zijn door een communist, waardoor de noodtoestand werd uitgeroepen en Hitler de macht kon overnemen (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/rijksdaggebouw). Deze brand was (hoogstwaarschijnlijk) aangestoken, maar de schuldvraag is nooit beantwoord. De Nederlandse communist Marinus van der Lubbe werd als dader opgepakt, vervolgd en geëxecuteerd, maar er wordt betwist of hij de brand heeft gesticht, en, als dit wel zo was, of hij hierbij is geholpen. In reactie op de brand werd de noodtoestand uitgeroepen, waarna de partij van Hitler de macht kon overnemen. De geruchten dat Hitler bevel zou gegeven hebben om deze brand te stichten doen echter ook de ronde, op die manier immers kon hij de communisten in een kwaad daglicht stellen (https://nl.wikipedia.org/wiki/Rijksdaggebouw).
Het Rijksdaggebouw is het parlementsgebouw van Duitsland. Dit statige bouwwerk dat stamt uit de negentiende eeuw heeft een unieke glazen koepel, waar je als bezoeker doorheen kunt lopen. Onderaan de koepel wordt door middel van een foto-expositie de geschiedenis van Berlijn getoond. Vanaf het dak heb je een prachtig uitzicht over Berlijn. De toegang tot de Reichstag is gratis; de rij om naar binnen te gaan is vrijwel altijd lang. Probeer buiten de weekeindes te gaan en vermijd de grote groepen scholieren die op schoolreis zijn. Het beste is daarom om zo vroeg mogelijk er te zijn (www.top10bezienswaardigheden.nl/duitsland/berlijn.htm). Het puissante Rijksdaggebouw waarvandaan het Duitse parlement het land regeert, heeft de uitstraling van een paleis. In 1884 startte men met de bouw die maar liefst tien jaar heeft geduurd. Helaas is er tijdens de Tweede Wereldoorlog veel schade aangericht. Na de hereniging van Oost- en West-Duitsland is er hard gewerkt aan de restauratie van dit prachtige pand. Nare maar historische herinneringen zoals kogelgaten zijn deels bewaard gebleven achter zorgvuldig geplaatst glas (www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm). De letters op de voorkant van het gebouw (Dem Deutschen Volke) zijn ontworpen door Peter Behrens. Russische graffiti en kogelgaten uit 1945 zijn achter plexiglas geconserveerd (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/rijksdaggebouw).
De televisietoren wordt door de Berliners de parel genoemd. Het is met 365 meter het hoogste bouwwerk van de stad. De toren is in 1969 gebouwd (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 93). Voor een bijzonder goed uitzicht over de stad Berlijn is het aan te bevelen om een bezoek te brengen aan de televisietoren ‘Fernsehturm’. Bovenaan de 368 meter tellende toren is per lift een ronddraaiend restaurant en of bar te bezoeken. Onder het genot van een hapje en of een drankje heb je meteen een bijzonder uitzicht over de stad. De toren bevindt zich vlakbij de Alexanderplatz (www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm). Deze bezienswaardigheid, de Fernsehturm, is 368 meter hoog, en het hoogste gebouw van Berlijn. Het is een televisietoren bij de Alexanderplatz in voormalig Oost-Berlijn. Met hulp van Zweedse ingenieurs is deze toren gebouwd tussen 1965 en 1969. Bovenop een betonnen mast met twee liftschachten is een bol bedekt met staal, en in die bol is op 203 meter hoogte een uitzichtplatform en daarboven restaurant dat ronddraait. Een rood-witte televisieantenne staat bovenop de bol. Vanuit veel punten in Berlijn is de toren te zien. Gedurende het hele jaar is de toren geopend voor bezoekers. De lift waarin bezoekers naar boven kunnen gaat in 40 seconden naar boven en terug (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/
fernsehturm).
Brandenburger Tor
Omstreeks 1788 werd deze schitterende toegangspoort tot de stad Berlijn gebouwd in opdracht van koning Frederik Willem II. Het beeld bovenop met de paarden heeft een paar jaar in Parijs gestaan als trofee van Napoleon. Een paar jaar later is het weer geplaatst waar het thuis hoort en waar het helaas tijdens de Tweede Wereldoorlog sneuvelde. Sindsdien staat er een replica die tegenwoordig symbool staat voor overwinning. De poort is zo’n 26 meter hoog en bijna 66 meter breed (www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm).
Aan de Pariser Platz staat de veel gefotografeerde toegangspoort van Berlijn, de Brandenburger Tor. De zeer statige toegangspoort die er nu staat is een tweede versie, die gebouwd is in 1788. De poort staat aan het einde van de praalweg Unter den Linden (www.top10bezienswaardigheden.nl/duitsland/berlijn.htm). Op 3 oktober 2002 was de renovatie klaar van dit uit 1795 stammende 20 meter hoge bouwwerk aan de Pariser Platz, dat nooit als poort is gebruikt. Architect Carl Gotthard ontwierp het bouwwerk naar Grieks voorbeeld van de Porpyleeën op de Acropolis (Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 16, (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 67). Het Pariser Platz, aan het eind van Unter der Linden is in 1734 aangelegd en heette vroeger Quarrée. De naam werd in 1814 veranderd toen men uit Parijs het beeld Quadriga van de Brandenburger Tor terugkreeg (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 67). Dat beeld was oorspronkelijk een vredessymbool, maar was in 1806 tijdens de Franse beztting op bevel van Napoleon meegenomen naar Parijs (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 67).
Kurfurstendamm
De Kurfürstendamm, plaatselijk bekend als de Ku'damm, is een van de beroemdste straten in Berlijn. De straat dankt zijn naam aan de voormalige Kurfürsten (keurvorsten) van Brandenburg. Deze zeer brede, lange boulevard kan worden beschouwd als de Champs-Elysees van Berlijn (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/kurfurstendamm). De Kurfurstendamm was voor de hereniging het winkelgebied van Duitsland, maar nu is het vooral het gebied van Japanners en Russen (Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 24). De Ku'damm loopt richting Schloss Charlotteburg (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 34). De laan met vier lijnen platanen loopt 3,5 km door de wijk Charlottenburg-Wilmersdorf in het westen van Berlijn. Het vertakt vanaf de Breidscheidplatz bij de ruïnes van de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche en leidt door de wijk Charlottenburg. Op de kruising met de Joachimstaler Straße passeert het Cafe Kranzler, een beroemde plek voor kunstenaars van voor de tweede wereldoorlog (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/kurfurstendamm).
De straat was in de twintiger jaren van de vorige eeuw een echte uitgaansgebied. Door de komst van de Berlijnse muur werd de straat gescheiden door het beroemruchte Checkpoint Charlie (Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 23).
Checkpoint Charlie
Checkpoint Charlie was, samen met de Glienicker Brücke (een brug over de zuidelijke arm van de Havel tussen de Duitse steden Potsdam en Berlijn; https://nl.wikipedia.org/wiki/
Glienicker_Br%C3%BCcke), de bekendste grensovergang in tijden van de Koude Oorlog. Checkpoint Charlie was de derde doorgang tussen Oost en West Berlijn en werd om die reden Charlie genoemd (derde letter van het alfabet). Bij de overgang konden buitenlanders (behalve West-Berlijners, West-Duitsers en burgers van geallieerde landen) via de weg naar Oost-Berlijn. Het bord, een symbool van de scheiding van Berlijn in Oost en West tijdens de Koude Oorlog, had een tekst met 'You are now leaving the American Sector' in verschillende talen. Totdat de Berlijnse Muur viel, op 9 november 1989, was het een aanduiding van de grens tussen West en Oost, Kapitalisme en Communisme, vrijheid en gevangenschap. Deze plek is een must-see in Berlijn met grote historische en emotionele aspecten. Na de val van de Berlijnse Muur werd ook Checkoint Charlie opgeheven en bleef er alleen een stenen silhouet in het asfalt over. In 2000 werd een kopie van Checkpoint Charlie gemaakt, welke nu nog te zien is (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/checkpoint-charlie).
Tussen 1961 en 1990 was Checkpoint Charlie voor buitenlanders de enige grensovergang tussen Oost en West Berlijn (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 141). De meest berucht grensovergang tijdens het verdeelde Berlijn is Checkpoint Charlie. Tussen de jaren 1961 en 1989 heeft er zich hier heel veel afgespeeld. Omdat het de derde grenspost op de belangrijke route tussen West- en Oost-Berlijn was had het de derde letter van het alfabet wat internationaal omschreven wordt als de C van Charlie (www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm). Checkpoint Charlie geeft tegenwoordig een gecommercialiseerde kijk op de Berlijnse muur bij 'Haus am Ceckpoint Charlie' (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 42, (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 41). Met name in het gebied bij East Side Gallery is nog redelijk wat te zien van de voormalige 45 kilometer lange beroemde Berlijnse Muur. De muur werd in 1961 geplaatst om te voorkomen dat mensen uit oosten (Duitse Democratische Republiek) probeerden te ontsnappen naar het “vrijere” westen. Familiebanden en vriendschappen werden hierbij verscheurd. Gelukkig werd deze blokkade in het jaar 1989 afgebroken en betekende dit het einde voor de DDR. Negen november is dan ook een historische dag voor Duitsland. Bij Checkpoint Charlie, de enige grensovergang ten tijde van de Berlijnse Muur, is een klein museum opgericht. Hier in Haus am Checkpoint Charlie zie je onder ander hoe creatief men probeerde de grens ongezien te passeren (www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm).
Alexanderplatz
Alexanderplatz, vaak afgekort tot 'Alex' door Berlijners, was een veemarkt in de middeleeuwen en een oefenterrein voor de nabijgelegen kazerne tot halverwege de 19e eeuw. Het plein Alexanderplatz is vernoemd ter ere van Alexander I, tsaar van Rusland, na zijn bezoek aan Berlijn in 1805. Alfred Döblin gebruikte het plein in zijn roman 'Berlin Alexanderplatz' in 1929, gefilmd voor een tv-serie als portret van de bruisende stad in de jaren 1920 voordat de nazi-overname kwam. Op 4 november 1898 kwamen een miljoen mensen bijeen tegen het DDR-regime, kort voor de val van de Berlijnse muur. Het was de grootste demonstratie tegen de regering in de geschiedenis (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/alexanderplatz). Die val kwam overigens best heel erg plotseling (zie www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6229/mijn-verhaal-sommige-grenswachten-stonden-zuur-te-kijken.html).
Alexanderplatz wordt door de Berlijners 'Alex' genoemd. Vroeger heette het Ochsenmarkt en werd er vee verhandeld (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 96). Centraal op dit plein is de Fernsehturm. Aan de rand van het plein staat het rode stadshuis (geïnspireerd op Italiaanse renaissance) en de Mariënkirche (de op één na oudste kerk van Berlijn, die stamt uit de 15e eeuw) (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 49). Het stadhuis van de stad Berlijn valt vooral op door zijn typische rode kleur. Het enorme bouwwerk werd tussen de jaren 1861 en 1869 verwezenlijkt. De ruim vierennegentig meter tellende klokkentoren is gebaseerd op Franse kathedraal die in gotische stijl is opgetrokken. Al enkele malen heeft het Rotes Rathaus wat restauraties ondervonden (http://www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm). De Mariënkirche heeft een 22 meter lang muurschilderij uit 1485 (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 94).
Alexanderplatz, vaak afgekort tot 'Alex' door Berlijners, was een veemarkt in de middeleeuwen en een oefenterrein voor de nabijgelegen kazerne tot halverwege de 19e eeuw. Het plein Alexanderplatz is vernoemd ter ere van Alexander I, tsaar van Rusland, na zijn bezoek aan Berlijn in 1805. Alfred Döblin gebruikte het plein in zijn roman 'Berlin Alexanderplatz' in 1929, gefilmd voor een tv-serie als portret van de bruisende stad in de jaren 1920 voordat de nazi-overname kwam. Op 4 november 1898 kwamen een miljoen mensen bijeen tegen het DDR-regime, kort voor de val van de Berlijnse muur. Het was de grootste demonstratie tegen de regering in de geschiedenis (www.ditisberlijn.nl/bezienswaardigheden/alexanderplatz). Die val kwam overigens best heel erg plotseling (zie www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6229/mijn-verhaal-sommige-grenswachten-stonden-zuur-te-kijken.html).
Alexanderplatz wordt door de Berlijners 'Alex' genoemd. Vroeger heette het Ochsenmarkt en werd er vee verhandeld (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 96). Centraal op dit plein is de Fernsehturm. Aan de rand van het plein staat het rode stadshuis (geïnspireerd op Italiaanse renaissance) en de Mariënkirche (de op één na oudste kerk van Berlijn, die stamt uit de 15e eeuw) (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 49). Het stadhuis van de stad Berlijn valt vooral op door zijn typische rode kleur. Het enorme bouwwerk werd tussen de jaren 1861 en 1869 verwezenlijkt. De ruim vierennegentig meter tellende klokkentoren is gebaseerd op Franse kathedraal die in gotische stijl is opgetrokken. Al enkele malen heeft het Rotes Rathaus wat restauraties ondervonden (http://www.berlijnvoorbeginners.nl/bezienswaardigheden.htm). De Mariënkirche heeft een 22 meter lang muurschilderij uit 1485 (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 94).
Het mooie van Berlijn is dat veel plaatsen al bekend zijn vanwege de (Nederlandse) muziek:
Of wat te denken van de volgende plaatsen?
Cecilienhof in Potsdam
Potsdam is een aan Berlijn grenzende zelfstandige gemeente en de hoofdstad van Brandenburg (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 138, 191). In Cecilienhof in Potsdam werd in 1945 de kaart van Europa bepaald door Churchill, Truman en Stalin. In de stad is een Hollandse wijk (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 27)
Wannsee
De uitgestrekte Wannsee aan de rand van het Grunewald. Sinds het begin van de 20e eeuw is het Wannsee een recreatiegebied. ...Am Grossen Wannsee staat het Haus der Wannsee Konferenz. Deze mooie villa uit 1914/15 in neobarokstijl werd in 1940 door de SS gekocht en in 1942 werd hier vergaderd over het uitroeien van Joden. Tegenwoordig is er een museum over de Holocaust. Het museum is vanwege veiligheidsredenen altijd gesloten, maar na aanmelden via de intercom is het museum te bezoeken (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 138, 181). In 1907 werd er een buitenzwembad geopend op de oostelijke oever van de Wannsee, het strand aan de Wannsee. Op warme zomerdagen komen hier tot 30.000 zwemmers naartoe. Het Wannsee strand heeft een cultstatus bereikt, maar is niet fantastisch. Het is op warme zomerdagen zo ontzettend druk, dat je denkt dat je in een blik sardientjes zit. Maar misschien is dat juist ook wel zijn charme (www.oh-berlin.com/nl/oh-berlin/351/bezoek-berlijn/informatie/typisch-berlijn/).
Spandau Zitadelle
Het middeleeuwse Spandau werd in 1920 aan Berlijn toegevoegd (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 138, 167). In de middeleeuwen was Spandau een strategisch gelegen plaats. Er werd een kasteel gebouwd in de 12e eeuw, welke later nog werd herbouwd en verstevigd. Al werd het tijdens de Napoleontische oorlogen voor het laatst gebruikt. Er zijn raketten ontwikkeld tijdens het begin van de 19e eeuw. Direct achter de deur staat 'Albrecht de Beer van Brandenburg'. Niet ver van de citadel is de Altstadt Spandau gelegen (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 29).
Kreuzberg
Kreuzberg was aan het eind van de 19e eeuw een arbeiderswijk. Nu is het een contrastrijke wijk met veel Turken en jonge rijken (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 137). Marzahn – de Bijlmer van de Duitse hoofdstad (http://duitslandnieuws.nl/archief/2014/10/maurits-kuypers-microbrouwerijen-veroveren-bierland-duitsland/).
Ampelmännchen
Zelfs vandaag de dag kun je bij vrijwel alle stoplichten van het voormalige Oost-Berlijn het mannetje in het stoplicht zien, in groen en rood: Ampelmännchen. Het mannetje werd ontworpen door een psycholoog die gespecialiseerd was in beweging: Karl Peglau, en in 1961 werden de stoplichten ingewijd. Tegenwoordig is het een symbool van de zogenaamde “nostalgie van het Oosten” (Ostalgie) (www.oh-berlin.com/nl/oh-berlin/351/bezoek-berlijn/informatie/typisch-berlijn/).Berlijn heeft veel parken, pleintjes met groen en groenstroken. Leuk opmerkelijk dingetje is dat in Berlijn op verschillende plaatsen hop groeit in die hagen...
Musea
De stad heeft veel musea (Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 35; Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 12, 52, Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 32; volgens de Capitoolgids (2010, 278) zijn het er wel meer dan 150) en geen enkele Duitse stad heeft zo veel restaurants met Michelinster (Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 45). Volgens de Marco Polo gids is het eten goed, behalve de salades bij de Italiaanse zaken die gerund worden door Turken... (zie Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 45).
Een dagelijks Duits ontbijtje bestaat meestal uit brood met jam of honing, of als hartig beleg, kaas of worst. Ook müsli en yoghurt, en andere melkproducten zijn geliefd. Veel Berlijners gaan in het weekend de deur uit om te ontbijten. Veel cafes en restaurants bieden een uitgebreid brunchbuffet aan of hebben een veelzijdig ontbijtmenu.
Volgens traditie is de warme hoofdmaaltijd de lunch (tussen 12 en 14 uur). Brood werd vroeger meestal ‘s avonds gegeten (Abendbrot) en nog altijd wordt dit vaak zo gedaan door zowel oudere als jongere generaties. In Duitsland is de middagpauze op het werk ook wat wat langer langer, zodat er buiten de deur (warm) kan worden gegeten. Restaurants spelen daarop in en hebben vaak een Tagesmenu in de middag. Voor minder geld dan tijdens het diner (max. 10 €) heb je een complete maaltijd (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/).
Deze site www.xs4all.nl/~patto1ro/berlbrew.htm kan worden gebruikt om kroegen te vinden, Tip is:
Luisen Brau (naast Schloß Charlottenburg, dus daar kan je vriendin paleis en kunst bekijken terwijl jij biertjes probeert)
Oh ja, 00:00 gaat in Berlijn bijna alles dicht qua kroeg, dus begin vroeg (www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php?topic=3429.0).
Buitenlanders zullen bij het denken aan de Duitse keuken het snelst denken aan Wurst of Sauerkraut (wat wij kennen als zuurkool). Meestal worden er vooral vleesgerechten geassocieerd met de Duitse keuken en dat is ook vrij logisch. Doordat Duitsland vrij noordelijk ligt heeft het een relatief koud (land)klimaat. In vroegere wintertijden hadden de mensen veel calorieën nodig en een warme maaltijd om van op te warmen. Ook om deze reden werden/worden heel veel aardappels gegeten. Wist je dat Duitsland behoort tot een van de landen waar de meeste aardappelen worden gegeten? Daarnaast is Duitsland ook bekend om zijn vele broodsoorten (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/).
Berlijnse specialiteiten zijn:
- Berliner (Bol)' wordt in Berlijn zelf Pfannkuchen genoemd.
- Berliner Weisse ((witbier) met waldmeistersiroop of frambozensiroop).
- Bockwurst
- Bollenfleisch (een stoomgerecht bestaande uit lamsvlees en uien (heeft iets weg van Goulash)).
- Boulette
- Bretzel
- Curryworst
- Döner
- Eisbein
etc..
(http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/).
Het symbool voor de stad Berlijn is een beer, die overal te vinden is (www.jeroenderwort.nl/berlijn/). Berlijn heeft als mascotte een beer. Sinds 1280 schijnt deze op te duiken, waarbij deze eerst nog met een halsband onder de Pruisische en Brandenburgse adelaar stond. Vanaf 1875 schijnt de beer zelfstandig te staan. De relatie tot de stad is onbekend, maar zou kunnen komen vanwege de naam 'Bär'lin (?) (zie Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007; 10)
Het Berlijnse dialect, in combinatie met de soms dubbelzinnige humor van de Berlijners, wordt ´Berliner Schnauze´ genoemd. Vaak worden ze door mensen die niet uit Berlijn komen door hun oprechtheid gezien als onbeleefd en grof. En Berlijners draaien niet graag om de zaken heen en houden niet van vleien, dat past echt niet bij ze. Maar dit wil niet zeggen dat Berlijners niet aardig zijn, ze hebben hun hart op de goede plek. Vaak worden andere termen en woorden gebruikt die ze zelf verzonnen hebben: het Berliner Wörterbuch (Berlijns woordenboek) kan een goede eerste hulp gids zijn (www.oh-berlin.com/nl/oh-berlin/351/bezoek-berlijn/informatie/typisch-berlijn/)
Wat de productie van bier aangaat is Duitsland echter de onbetwiste nummer 1 binnen Europa.Maarliefst 10260100000 liter bier geproduceerd in 2007, kwam uit een Duitse brouwerij. Dat is ruim een kwart van de totale bierproductie in Europa. In ons buurland staan dan ook 1302 brouwerijen! (Cijfers 2007, CBK). Bijna de helft van alle brouwerijen in Duitsland bevindt zich in Beieren. In de regio Brandenburg, waar Berlijn onder valt, zijn slechts 39 brouwerijen gevestigd (Cijfers 200 8, Brauerbund) (http://berlijn-blog.nl/bierchen-bezoek-de-brouwerij/).
Historisch is Berlijn nooit echt een fijnproeversstad geweest, evenals de regio. De Hohenzollern-dynastie had meer aandacht voor hun leger, dan hun keuken (zie Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 232). Op het terras waar we een gevulde croissant met knakworst wegwerken met een koffie (da’s nou culinair in Berlijn) gaan aan de tafels naast ons de halve liters er in sneltreinvaart doorheen. Op de rondvaartboot is het vanaf een uur of 10 een zuipfestijn en op straat zie je bijna niemand lopen zonder een halve bier Berliner Pilsner in zijn hand. Het is best wel een vreemde gewaarwording eigenlijk. Maar niet vervelend hoor. Ik vind dikke Amerikanen die de hele dag met een flesje water lopen eigenlijk veel gekker. Dat realiseerde John F. zich vast ook (www.blablablog.nl/ich-bin-ein-berliner/).
Weetje uit de (zie Marco Polo Berlijn, Christine Berger, 2007, 50): Döner Kebap is bedacht in het Berlijnse Kreuzberg. Hier woont de grootste Turkse gemeenschap buiten Turkije (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 69). Er gaat vaak de ronde dat Döner uit Berlijn komt, of dat waar is is niet bekend. Wel dat Döner (Kebab) al sinds de jaren '70 in Berlijn wordt verkocht. En met liefde, want dagelijks wordt er 200 tot 300 ton vlees verkocht in Duitsland (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/). Volgens de Citypack berlijn (Kosmos Reisgids, 2005, 13) is de curryworst, een worst met kerrie, een van de bekendste Berlijnse snacks is. Tot op heden weten we niet zeker of de worst met curry daadwerkelijk is uitgevonden in Berlijn. Deze worst gaat terug tot 1949, toen hij voor het eerst werd verkocht bij de eethoek Herta Heuwer (www.oh-berlin.com/nl/oh-berlin/351/bezoek-berlijn/informatie/typisch-berlijn/)....de Currywurst, op bijna iedere straathoek verkrijgbaar. En voor de echte liefhebbers: deze braadworst met currysaus kreeg onlangs een eigen currywurst museum
(www.fijnnaarberlijn.nl/berlijn_currywurst.html). De currywurst is een worst die in schijfjes wordt gesneden en met curry(kerrie)poeder wordt geserveerd. Het smaakt pittig, zoals currypoeder....
Berlijners zijn ook gek op varkensvlees, zoals de Kasseler, een creatie uit de 19e eeuw van slager Cassel (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 232). Eisbein: en groot, maar dan ook echt een groot, stuk vlees. Je vind het werkelijk overal in Berlijn.... Wat het is? Een gekookt stuk varkenspoot (het stuk wat boven de knie zit), wat vet en erg smaakvol schijnt te zijn. Meestal wordt het geserveerd met aardappelpuree, zuurkool of erwtenpuree. Wel grappig om te weten is dat ze er nog steeds niet uit zijn waar de naam vandaan komt, geruchten gaan dat van dat deel van de varkenspoot vroeger simpele schaatsen werden gemaakt.
Waarschijnlijker is dat het deel van de poot in het oud Duits īsbēn werd genoemd, een woord uit de vocabulaire van de jagers. Schweinehaxe is trouwens hetzelfde stuk varkenspoot, maar dan gegrild (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/).
Andere specialiteiten:
'Berliner Bol' ... wordt in Berlijn zelf Pfannkuchen genoemd. Er zijn nog veel meer benamingen voor de Berliner want ze worden in andere delen van Duitsland ook wel 'Krapfen', 'Kreppel' of 'Fasnachtsküchle' genoemd. Het deeg wordt gemaakt van ei, melk en boter. Om het deeg te garen wordt de Berlijnse bol gefrituurd. De Berliner is gevuld met jam of marmelade welke na het frituren wordt toegevoegd. Daarna komt er nog poedersuiker of geglazuurde suiker overheen en dan is de Berlijnse bol klaar. Wist je dat deze veel geziende snack bij de Berlijnse bakker zijn oorsprong kent de 16e eeuw? Letterlijk een eeuwenoud recept dus. De bollen worden traditioneel tijdens het begin van carnaval en met de jaarwisseling gegeten. Zet je een hap in een exemplaar met mosterd? Klinkt vies, maar volgens de traditie brengt het geluk! (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/). Overigens is de opmerking naar Kennedy niet meer aanwezig, zoals destijds bij mijn vorige berichtje over (de Deelstaat) Berlijn was.
De Pfannkuchen smaakt als een oliebol, of donut, met in het midden wat jam. Mijn versie had glazuur erover.
Berlinerbollen, Berlijnse bollen, Berliner bollen of Boule de Berlin (vooral in Vlaanderen gangbaar) zijn ronde lekkernijen die van gefrituurd gistdeeg gemaakt zijn en met confituur en/of banketbakkersroom worden gevuld. Ook de meeste Duitsers kennen het gebak als Berliner, behalve in Saksen en in Berlijn zelf, waar ze Pfannkuchen (pannenkoeken) worden genoemd.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden deze bollen in België niet Berlijnse Bollen maar Boules de l'Yser (Bollen van de IJzer) genoemd, naar de rivier de IJzer waarachter het Belgische leger zich teruggetrokken had.
De Amerikaanse president John F. Kennedy gebruikte in een van zijn toespraken de woorden "Ich bin ein Berliner". Volgens een broodjeaapverhaal versprak hij zich daarmee en zei hij eigenlijk "ik ben een Berlinerbol". Hij had "Ich bin Berliner" (zonder lidwoord) moeten zeggen. Duitse taalkundigen wijzen dit echter van de hand (https://nl.wikipedia.org/wiki/Berlinerbol,
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.1662047).
‘Geen fraaie oplossing, maar duizend keer beter dan oorlog,’ had deze twee jaar eerder over de bouw van de Muur gezegd. Hij zou toen golf hebben gespeeld en had slechts vice-president Johnson naar Berlijn gestuurd. De West-Berlijners waren doodsbenauwd dat Kennedy hun ‘frontstad’, voorportaal van het vrije Westen in het Oostblok, zou opgeven. Veel bedrijven en bewoners hadden de stad intussen verlaten. In 1948 hadden ze al meegemaakt dat de Sovjetunie via een blokkade West-Berlijn probeerde in te lijven. Maar Kennedy wilde niet opspelen zolang Chroesjtsjov de afspraak over vrije toegang tot Berlijn en de vrijheid van West-Berlijners naleefde (www.npogeschiedenis.nl/nieuws/
2013/juni/Kennedy-Ich-bin-ein-Berliner-Berlijn-1963.html). Het stuk met de Berliner-quote heeft Kennedy eerder al eens gebruikt in een toespraak in de VS. Maar het stukje Latijn sprak hij toen in het Engels uit, en in plaats van “Ich bin ein Berliner”, zei hij “Ik ben een Amerikaan” (http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.1662047).
Ich bin ein Berliner ("Ik ben een Berlijner") is een citaat uit een toespraak die de Amerikaanse president John F. Kennedy op 26 juni 1963 in West-Berlijn hield. Hij onderstreepte de steun van de Verenigde Staten aan West-Berlijn, en dit 22 maanden nadat de communistische DDR, een satellietstaat van de Sovjet-Unie, de Berlijnse Muur gebouwd had. Het originele manuscript van de toespraak is opgeslagen in de National Archives and Records Administration.
De toespraak wordt als een van de beste toespraken aller tijden beschouwd en geldt als een opmerkelijk moment in de Koude Oorlog. Het was een geweldige morele opsteker voor de West-Berlijners, die in een enclave diep in de DDR leefden en een mogelijke Sovjet-bezetting vreesden. Voor het West-Berlijnse stadhuis op de Rudolph-Wilde-Platz sprak de president 150.000 mensen toe met de woorden:
„Tweeduizend jaar geleden waren de meest trotse woorden 'civis Romanus sum'. Vandaag, in de wereld van vrijheid, is de meest trotse leuze 'Ich bin ein Berliner' ... Alle vrije mensen, waar ze ook leven, zijn burgers van Berlijn, en dus ben ik, als vrij man, er trots op te kunnen zeggen 'Ich bin ein Berliner'!”
Volgens sommige berichten kwam Kennedy op het laatste moment met deze zin aanzetten, evenals het idee om hem in het Duits te zeggen, maar het eerste deel uit het citaat had hij een jaar eerder al in een speech in New Orleans gebruikt. Het Latijn was toen vertaald naar het Engels.[1] Kennedy zou zijn tolk Robert H. Lochner hebben gevraagd "I am a Berliner" te vertalen toen ze de trap naar het Rathaus Schöneberg opliepen. Met Lochners hulp oefende Kennedy de woorden in het kantoor van de voormalige burgemeester Willy Brandt, met in zijn hand de fonetische spelling.
Naar aanleiding van een column in een New Yorkse krant deed jaren later het verhaal de ronde dat de Duitse zinsnede grammaticaal onjuist was geweest en dat Kennedy, zich van geen kwaad bewust, "ik ben een Berlinerbol" in plaats van "ik ben een Berlijner" zou hebben gezegd. De vermeende fout zou aan het gebruik van het onbepaalde lidwoord ein te wijten zijn. Hoewel deze interpretatie door Duitse taalkundigen van de hand wordt gewezen, is ze sindsdien een eigen leven gaan leiden (https://nl.wikipedia.org/wiki/Ich_bin_ein_Berliner):
In the past few years, a rumor has raged and passed through American culture in revisionist fervor, based on a wag's column in a New York newspaper that the words America’s 35th President John Fitzgerald Kennedy spoke were a grammatical error that was saying - that instead of claiming solidarity with the people of West Berlin, he was saying he was a pastry called a “Berliner”. A visit to the Kennedys Museum in Berlin’s Pariser Platz, within sight of Berlin’s famed Brandenburg gate, will disabuse one of the notion. The officials at the museum which displays over 300 items of intimate Kennedy memorabilia, related to his Berlin visit and the throughout the days of “Camelot” will clarify that the Berlin Kennedy Museum photogrammar of John Kennedy’s German was not only correct, but a hand written note card shows that he focused on his pronunciation as well. Although there is a kind of pastry cake made in Berlin, pfannkuchen, literally "pancake" filled with sweet marmalade etc., referred to outside the region as a “Berliner”, but within Berlin it was not known as such, so the locals would not understand it that way, though outside of Berlin it might be construed into the cultural joke (www.bargaintraveleurope.com/08/Germany_Kennedys_Museum_Berlin.htm).
In vergelijking met Nederland is eten en drinken in Berlijn relatief goedkoop en te verkrijgen in vele verschillende variaties. Naast de bekende Amerikaanse ketens zoals Dunkin Donuts, Starbucks en Mc Donalds die goed vertegenwoordigd zijn heeft Berlijn ook nog een aantal lekkere eigen culinaire hoogstandjes. Jammer genoeg zal je steeds harder moeten zoeken naar traditionele restaurants aangezien ze zware concurrentie hebben van buitenlandse eettentjes (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/).
Worstenkramen zijn te vinden in de straten van Berlijn. De stalletjes verkopen veelal Thüringer Bratwurst, de meer gekruide Krakauer en Frankfurter Bockwurst. Ook zijn er de gehaktballen die buletten of frikadelle worden genoemd (Citypack berlijn, Kosmos Reisgids, 2005, 67). Eigenlijk mag je Berlijn niet verlaten zonder de beruchtste snack van Berlijn geproefd te hebben, de Currywurst! Je kunt ervoor kiezen om de worst met of zonder darm te nemen. De curryworst wordt geserveerd met currypoeder. Daar heeft de worst haar naam tenslotte aan te danken! De worst baadt in een tomatensaus, geserveerd met een broodje of pommes (patat). Het is zo belangrijk en bekend in het straatbeeld van Berlijn dat er onlangs een heus Currywurst Museum is geopend vlakbij de Friedrichstraße, ....Ook iets typisch wat ze alleen in Berlijn kennen, een boulette heeft nog het meeste weg van de Hollandse gehaktbal. Het verschil zit hem in de uien, daar zitten er nogal veel van in. Bouletten zijn te koop bij de meeste worststandjes en bakkerijen {De Buletten, ook wel Frikadellen genoemd in andere delen van Duitsland, komen niet oorspronkelijk uit Berlijn. Maar ik heb ze in de lijst opgenomen, omdat het een van de favoriete snacks is in Berlijn www.oh-berlin.com/nl/oh-berlin/351/bezoek-berlijn/informatie/typisch-berlijn/}, ....De Bockwurst is een worst die zijn naam heeft te danken aan Bockbier, hier werd deze worst vaak mee geserveerd. "Tempelhofer Bock" was een bekende soort in die tijd. De Bockwurst heeft zijn oorsprong in 1889. Deze worst is van het type rookworst en wordt bijna altijd geserveerd met mosterd en een "Schrippe" (klein hard broodje). De worst heeft iets weg van onze knakworst maar is iets knapperiger (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/).
Een populaire drank is apfelschorle: appelsap met koolzuurhoudend water (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 235). Bionade is een soort van limonadedrankje, niet officieel uit Berlijn maar als je in Berlijn bent kom je het wel overal tegen. Het is immens populair! Het grappige van Bionade is dat het van alles een beetje is, maar niks helemaal. Het lijkt op frisdrank maar het is goedkoper, is is gebrouwen als bier, maar er zit geen alcohol in. Bionade werd in 1995 door Dieter Leipold verzonnen, .... Bionade bestaat uit malt, water, suiker en fruit.Het is gezonder dan frisdrank door de calcium en magnesium wat erin zit...Fassbrause is een drankje wat je buiten Berlijn en Brandenburg niet vaak tegenkomt (terwijl de brouwerij in West Duitsland ligt). Fassbrause is een product uit het oude Berlijn waar het van het vat getapt werd, dat is ook waar de naam “Fassbrause” vandaan komt. Vandaag de dag wordt Fassbrause vaak als een stukje “Ostalgie” gezien.
Fassbrause is een soort “frisdrank”, maar veel minder zoet omdat er minder suiker inzit. Het lijkt een beetje op bier maar het smaakt naar appel. Je kunt het in de meeste supermarkten en avondwinkels vinden in het drankenschap, tussen de frisdranken wel te verstaan. (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/). Veel Duitse biertjes, watertjes en andere dranken zijn in Nederland nagenoeg onbekend en vrijwel nergens verkrijgbaar (www.coolduits.nl/2012/01/10-duitse-drankjes-die-ik-in-nederland-mis/). Of wat te denken van Brewers Fizz:
Andere dranken zijn Duitse rode wijn, wodka, weizendoppelkorn, Jägermeister, Kummerling, Kaulzzdorferkräuter Likör, Goldwasser en Bärenfang (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 235).
Als het begint te schemeren dan zie je ze nog meer Berlijner met flessen lopen. De echte Duitser, zo die bestaat, schuwt het niet om in de metro, op straat, op een bankje of bij mooi weer in het park met een grote fles bier te gaan zitten. Wij kennen dat verschijnsel ook wel, maar dan alleen bij pubers die zich indrinken alvorens de kroeg of soos in te gaan. Wie in Duitsland is ziet al snel dat het een bierland is ... Waar je in Nederland de mensen een patatje ziet nemen, zie je hier bier. (http://vddrift.com/2012/07/bier-in-berlijn-van-puber-tot-opa-ze-drinken-het-allemaal/).
De populairste en goedkoopste drank is bier (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 230). ‘Berlijn is de beste plek voor bier’ (www.elkedagvakantie.nl/index.php/2014/berlijn-de-beste-plek-voor-bier/). In bijna geen enkele westerse stad is openbaar drinken toegestaan, maar in de liberale Duitse hoofdstad is het een vertrouwd verschijnsel. Met een fles bier of goedkope sekt van het merk Rotkäppchen, gekocht in een Späti (avondwinkel) of Turkse Döner, op weg naar club of 'gemeinsam abkippen' in een stadspark. Onderweg wordt er ook al gedronken - en geen agent die ervan opkijkt.
Er zijn zelfs namen voor bedacht. 'Wegbier' of 'Fußpils' wordt het biertje genoemd dat al lopende op straat wordt genuttigd, zeg maar 'voetpilsje'. Niet te verwarren overigens met 'Fußpilz', want dat is een vervelende schimmelziekte aan de voet ...Veel zwervers maken er een gewoonte van die flesjes te verzamelen voor het statiegeld.(www.volkskrant.nl/buitenland/uitgaan-in-berlijn-straks-zonder-fu-pils~a3853423/). Al schijnt het wellicht verboden te worden...
En de Berlijner? Die zal het allemaal (curry-)wurst wezen, zolang hij/zij maar zijn biertje kan/mag drinken. Discussies over wel of niet een bierverbod in de tram lopen hoog op (er is een verbod, maar er wordt niet gehandhaafd). De Spätkauf (avondwinkel) verkoopt bier vanaf 80 eurocenten. Veel Spätis hebben een paar bierbanken buiten staan, zodat niet alleen rijke, verwende en verjupte types de terrassen in Berlijn bevolken, maar dat ook minder bedeelden lekker van hun biertje kunnen genieten (oftewel de armemensencafé’s). De diversiteit aan bier maken dat je in Berlijn als vanzelf een bierdrinker wordt (www.vincentkompier.de/biertje/).
(http://enjoy-berlin.nl/wp-content/uploads/2013/12/Job.png www.vincentkompier.de/biertje/)
Bier en Berlijn: onlosmakelijk met elkaar verbonden. Niet alleen omdat er in de stad een grote hoeveelheid brouwerijen heeft gestaan, maar ook omdat vandaag de dag met een biertje in de hand over straat lopen volstrekt normaal is (iets waar Berlijnbezoekende Nederlanders altijd zeer door geschokt zijn. Duitsers houden van drinken, Nederlanders (en Engelsen en Denen) houden van zuipen. Berlijners die op straat bier drinken, drinken (www.vincentkompier.de/biertje/).
De Duitse biercultuur is sterk in het midden en zuiden van het land, maar ook Berlijn kan er wat van. Het noorden van Duitsland had in vroegere eeuwen al een ontwikkelde biercultuur die meer aan de Nederlandse en Belgische verwant is. Door de invoering van het Beierse Reinheitsgebot in heel Duitsland is veel van die biercultuur verloren gegaan. Als overblijfselen gelden de Berliner Weiße en de Gose. Ze kennen hier ook een heel smerig drankje, dat niet anders te omschrijven is dan bier en ranja. Het Reinheitsgebot geldt als de oudste warenwet ter wereld. Volgens dit gebod mocht bier alleen gemout graan, water en hop bevatten. Het oorspronkelijke Reinheitsgebot bevatte geen gist als ingrediënt, omdat dit micro-organisme toen nog niet ontdekt was. Het gebod verbiedt echter ook het gebruik van kruiden en vruchten. De Europese wetgeving heeft een einde gemaakt aan die regel, al geldt nog wel dat “Gebraut nach dem Deutschen Reinheitsgebot” een kwaliteit aangeeft.
Bier is hét drankje in Duitsland en Berlijn is dé favoriete plek om te drinken. De hoogste concentratie aan café’s vind je in de wijken Kreuzberg en Neukölln, waar bijna elke ouderwetse kroeg (“Eckkneipe”) is vervangen door een trendy bar. De populairste biermerken in Berlijn zijn Berliner, Wernesgrüner en Becks. Voor een halve literglas betaal je tussen de 2 en 5 Euro. Vraag naar “ein großes Bier” (www.elkedagvakantie.nl/index.php/2014/berlijn-de-beste-plek-voor-bier/).
Je hoort daardoor vaak 'ein bier bitte' in de cafés of Bierkneipe (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 234). In algemene termen is een Kneipe een sfeervolle kroeg, waarbij de Alberliner Kneipe een donkere ruimte met lambrisering is. Als eten zijn er Bouletten (gehaktballen), Soleier (ingelegde eieren) en Rollmöpse (gemarineerde haring), vleeswaren en bloedworst te vinden. En biergarten is dan weer in de buitenlucht (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 248). Duitsland kent vele 'Biergarten' en de oudste in Berlijn is biergarten Prater. Eigenlijk zijn Biergarten plekken (buiten) waar mensen bij elkaar komen en bier drinken en lekkere hapjes eten (www.ditisberlijn.nl/algemene-informatie/tips-berlijn). Pils is er veel gedronken, maar ook ander soorten zijn geliefd (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 234). Schwarzbier en weisenbier zijn ook populair (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 234). Volgens de reisgids worden de tarwebieren geserveerd met een schijfje citroen, maar dat geloof ik niet.
Berlijn krijgt steeds meer aandacht voor microbrouwerijen en speciaalbier, al sinds 2013 zo blijkt uit een stuk van Evan Rail (www.nytimes.com/2013/10/20/travel/good-beer-in-berlin-finally-yes.html?_r=0)
Bayerisches Wirtshaus Berlin GmbH
Karl-Liebknecht-Strasse 30, 10178 Berlin
Hofbräu Berlin; ein bisschen Bayern in der Hauptstadt...een grote Beierse bierhal nabij de Alexanderplatz, compleet met Beierse live-band, veel bier en gerechten uit de zuid-Duitse keuken. Waarom helemaal naar München afreizen als je ook in Berlijn kunt genieten van de typische zuid-Duitse Weißwurst, Haxen en natuurlijk het originele Beierse Hofbräu bier? De bediening is hier gekleed in typische Beierse kledij: mannen in Lederhosen, vrouwen in Dirdnl (http://berlijn-blog.nl/hofbrau-berlin/).
Maurits Kuypers [macro-econoom en journalist in Berlijn]:
Microbrouwerijen veroveren bierland Duitsland
Bier uit de Verenigde Staten kan niet veel goeds zijn. Dat was lange tijd de algemene mening in het moederland van het bier Duitsland. Maar dit verandert in een rap tempo. De Amerikaanse revolutie met ambachtelijk gebrouwen ‘craft beer’ verovert in een noodtempo het land van de biertuinen en het Oktoberfest. Grote merken zoals Heineken krijgen het daarmee nog lastiger op de krimpende Duitse markt....op het gigantische industrieterrein van de ‘Alte Börse’ – ooit een grote handelsplaats voor vee – niet één brouwerij aan, maar twee. Naast de Bierfabrik bleek ook de Marzahner Börsenbräu zich er gevestigd te hebben: vier kleine brouwketels in een café in de middle of nowhere, en dat in een land waar de consument steeds minder bier drinkt. ...“De mensen willen weer iets bijzonders proeven”, is de verklaring van Oliver Lemke, eigenaar van de gelijknamige brouwerij in het centrum....Volgens Lemke was de waarschuwing al eerder aangekomen. “Duitsland is jarenlang blind geweest voor de nieuwe trend naar ‘Small is Beautiful’. In Scandinavië en Groot-Brittannië hadden ze deze trend al veel eerder waargenomen. Maar gelukkig is Duitsland nu aan een inhaalslag begonnen.” ...Wat is craft beer eigenlijk?
Craft bier staat voor ambachtelijk gebrouwen bier dat qua smaak afwijkt van het gewone standaardpils. De productie is kleinschalig, de brouwerij is onafhankelijk, er wordt gebruikgemaakt van bijzondere gist- en hopsoorten, het alcoholpercentage ligt vaak wat hoger en de prijs gaat meer richting een goed glas wijn....Welke microbrouwerijen zijn er in Berlijn en daarbuiten? Dat zijn er vele. De grootste is de brouwerij van Oliver Lemke. Met 3000 hectoliter per jaar is hij nog altijd klein in vergelijking tot de grootste brouwerij van de stad: de Kindl-Schultheiss brouwerij (onderdeel van de Radeberger Groep), maar eind dit jaar wil hij de sprong wagen naar een grotere productie en distributie via de speciaalhandel. ‘We hebben capaciteit voor 20.000 hectoliter aan flessenbier, dus we kunnen even vooruit’, vertelt hij , Andere succesvolle microbrouwers in Berlijn zijn Schöppebräu, Hops and Barley, Heidenpeters, Beer4Wedding (zelfde eigenaar als de Bierfabrik), Vagabund, Hausbrauerei Eschenbräu en Brauhaus Spandau.(http://duitslandnieuws.nl/archief/2014/10/
maurits-kuypers-microbrouwerijen-veroveren-bierland-duitsland/). Er zijn rondleidingen te doen in dergelijke brouwerijen, er is zelfs een heuse tour in Berlijn: Berlin Small-Group Craft Beer And Brewery Tour: Join this 3-hour beer tour and taste some of the best beers in Berlin. Discover the city at night on a walking tour through Berlin's best breweries with a local expert guide. Learn about the city's rich brewing history, see old and new breweries and experience Berlin's culture and nightlife ...Enjoy a beer tasting led by a local expert guide. The first beer or beer tasting sampler at every location is included in the tour price along with a small classic German snack for the full experience. ...Berlin has a long brewing history. Many traditional breweries and beer bars disappeared following World War II and the city’s division during the Cold War though. These days, new breweries and brewpubs are reinventing traditional beer styles, offering new varieties. Explore Berlin’s beer history from its roots to today, taste Berlin's beers and learn about how beer is made (www.viatorcom.nl/nl/7381/tours/Berlijn/Berlin-Small-Group-Craft-Beer-And-Brewery-Tour/d488-8536P3).
In de oostelijke regio Lichtenberg bevindt zich de Berliner-Kindl-Schultheiss-Brauerei GmbH. Zoals de naam al doet vermoeden is dit de brouwerij waar bekende Berlijnse biermerken zoals; Berliner Kindl, Schultheiss – en mijn persoonlijke favorieten – Berliner Pilsner en Berliner Kindl Weisse mit Schuss gebotteld worden. Maar ook; Bärenpils, Märkischer Landmann en Rex Pils zijn merken van deze onderneming. De brouwerij is ontstaan in begin 2006 uit een fusie van Berliner Kindl Brauerei en de Berliner-Schultheiss-Brauerei (voorheen gevestigd in de Kulturbrauerei).
In de brouwerij worden het hele jaar door rondleidingen gegeven....
Berliner-Kindl-Schultheiss-Brauerei GmbH
Indira-Gandhi-Str. 66-69
13053 Berlin
S Landsberger Allee (Ringbahn) (
http://berlijn-blog.nl/bierchen-bezoek-de-brouwerij/,
www.schultheiss.de/echt-schultheiss/echt-berlin).
De Kulturbrauerei was vroeger een bierbrouwerij (vanaf 1887 werd hier het bekende bier Schultheiss gebrouwen) en is nu omgetoverd tot een groot cultureel centrum. De Kulturbrauerei is gelegen in de wijk Prenzlauer Berg en is makkelijk te bereiken met het openbaarvervoer (lijn U2, station Eberswalder Strasse, paar haltes boven Alexanderplatz). Het enorme complex bestaat uit 20 verschillende gebouwen en 6 hofjes (http://berlijn-blog.nl/uitgaan/kulturbrauerei_berlijn/).
Er zijn meer bijzondere brouwerijen in Berlijn, ieder op een andere manier aangepakt. Zo is de voormalige Tivoli-Brauerei in Kreuzberg schitterend gelegen aan het Victoriapark, het enige park in Berlijn met een echte nepwaterval ...Die Tivoli-brouwerij, ... is in 1857 opgericht met als doel om een biergarten aan het park toe te voegen. Bijzonder was dat het bier gekoeld werd onder de Kreuzberg, waar het Victoriapark op gelegen is. De Kreuzberg als één grote koelkast met bier. Net als het bier in de bierbrouwerij in de Pfefferberg werd bewaard. Bijna 150 jaar is er bier gebrouwen. In 1993 is de brouwerij verhuisd naar stadsdeel Weißensee....De Pfefferberg is weer bijzonder op een andere manier. Deze brouwerij, opgericht in 1841, is gedurende de DDR-tijd steeds verder van het doel af komen te staan waarvoor het is opgericht: bier brouwen. 1951 werd een gaarkeuken gebouwd, er kwam een drukkerij, en een polikliniek voor…arbeiders. Na de Wende begint een nieuw hoofdstuk van de geschiedenis van de Pfefferberg. Sociaal-cultureel gebruik van het terrein staat daarbij bovenaan. Zes met elkaar vervlochten ondernemingen ontwikkelen sociaalculturele projecten die op het terrein plaatsvinden, zoals kinder- en jeugdhulp.(www.vincentkompier.de/biertje/).
In Berlijn kan je honderden bieren proeven, maar het beste bier van Berlijn zelf is Berliner Weisse. Dit lichte bier heeft een zure smaak en wordt daarom vaak met vruchtensiroop gedronken (www.ingelicht.be/eten-en-drinken-in-berlijn). Berliner Weisse met name Kindl en Schultheiss. Kindl is matig zuur, Schultheiss scherp zuur. Je kunt nog kiezen of je ze met of zonder Schuss neemt (www.hobbybrouwen.nl/forum/index.php?topic=3429.0).
Als je in Berlijn bent, moet je beslist de Berliner Weisse proeven. Dit lokale bier van tarwe- en gerstenmout wordt 'rot oder grün' geserveerd. Deze kleuren ontstaan doordat er waldmeister- of frambozensiroop aan wordt toegevoegd. Je drinkt het met een rietje! (www.fijnnaarberlijn.nl/berlijn_currywurst.html)
Volgens de gids van Marco Polo Berlijn (Christine Berger, 2007, 50) is de Berliner Weisse een vrouwendrankje: 'wie doet er nu kruiden- of frambozensiroop in het witbier?. De Capitool Reisgids (2010, 234) spreekt over een niet erg smakelijk bier dat erg waterig en zuur smaakt. Het kan worden gedronken met frambozensiroop of bedstrosiroop (Berlijn, Capitool Reisgidsen, 2010, 234).
Als je in Berlijn bent, moet je beslist de Berliner Weisse proeven. Dit lokale bier van tarwe- en gerstenmout wordt 'rot oder grün' geserveerd. Deze kleuren ontstaan doordat er waldmeister- of frambozensiroop aan wordt toegevoegd. Je drinkt het met een rietje! (www.fijnnaarberlijn.nl/berlijn_currywurst.html)
Berliner Weisse is een mixdrankje van Berliner Weisse (witbier) met waldmeistersiroop of frambozensiroop. De versie met Waldmeister is groen van kleur zoals afgebeeld op de foto, de Himbeere versie is rood van kleur. Een lekker zoet drankje dat niet alleen bij vrouwen in de smaakt valt, hoewel het wel een klein beetje bekend staat als typisch vrouwendrankje. Berliner Weisse mit Schuss is heerlijk om in de zomer te drinken (maar in de winter eigenlijk ook) omdat het zo lekker licht op de maag valt.
Dit drankje is in bijna alle restaurants, bars en supermarkten te verkrijgen. Soms wordt hij “vers” gemaakt bij bars, dat wil zeggen, men neme de siroop en men neme het witbier. Eerst wordt de siroop in je glas geschonken en dan komt er (Berliner) Weissbier bij. Soms komt het gewoon direct uit flesjes of blikjes. Alleen Berliner Weisse drinken is trouwens ook geen straf, heerlijk bier van echte Berlijnse bodem! (http://berlijn-blog.nl/eten-en-drinken/specialiteiten/).
Ik dronk 's avonds een Berliner Weisse Ohne op m'n hotelkamer. Zo zonder siroop, ruikt en smaakt het zuur. De dag erna proefde ik een 'groene' op een terrasje. Met Schüss smaakt het lekker verfrissend. Ik kreeg het in een groot glas, dat me deed denken aan een smal Hoegaardenglas, met een rietje.
Op een ander terrasje drink ik een markischer Landmann Schwarzbier. Dit wordt ook gebrouwen in de Schultheissbrouwerij aan de Indira-Gandhi-Strasse. Die wil ik nog graag bezoeken.
UIt die brouwerij komen ook:
Maar goed we zullen eens zien wat de microbrouwerijen, en Berlijn te bieden hebben aan bier...
Op http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm en www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm zijn mooie overzichten aan brouwerijen te vinden.
Berliner Kindl Brauerei AG
Berlin brewery:
Werbellinstraße 50
12053 Berlin (Neukölln)
Potsdam brewery:
Berliner Kindl Brauerei AG
An der Brauerei 1,
14478 Potsdam.
Founded: 1872
Now part of the Radeberger Gruppe. It isn't always totally clear in which of the two breweries - Berlin and Potsdam - any particular beer was brewed. Oetker now owns both Brau und Brunnen and Radeberger, so both Kindl and Schultheiss (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm).
Schultheiss Brauerei AG
Indira-Gandhi-Str. 66-69,
13053 Berlin (Weißensee)
This appears to be the last brewery operated by Schultheiss in Berlin. It was founded as Brauerei Gabriel & Richter, specialised in weissbier and eventually became part of Kindl. Operated as a VEB in the DDR time and was then, surprisingly, bought as part of a job lot by Schultheiss.
Now part of Brau und Brunnen Verband. Oetker now owns both Brau und Brunnen and Radeberger, so both Kindl and Schultheiss. After the Kindl brewery's closure in 2006, its brands are scheduled to move here (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm).
De Schultheiss brouwerij (Indira-Gandhi-Straße 74) was de plek waar op 2 mei 1945 de nog overgebleven Duitse verdedigers van Berlijn zich overgaven aan het Rode Leger (http://nl.tracesofwar.com/artikel/24596/Schultheiss-Brouwerij.ht
Brauerei Engelhardt GmbH
D-13053 BERLIN, Indira-Gandhi-Str. 66-69
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Deze brouwerij hebben we niet bezocht omdat deze aan de andere kant van de stad was gelegen en door Berlijn rijden leek mij niet zo geweldig. Ze rijden er nogal hard en er wordt flink getoeterd bij de minste vertraging. Een paar keer bij het oversteken (bij een groen Ampelmannetje of voetgangerslicht) moest ik echt inhouden omdat een auto flink doorkwam, al stopte ze wel, maar het leek niet van harte...
De oude Kindlbrouwerij hebben we wel bezocht.
Het is nu één of ander centrum voor kunsten en dergelijke. Het rook er nog naar wort. Later bleek dat er nog steeds een brouwerij zit, maar die hebben we niet gezien:
Privatbrauerei Am Rollberg
D-12053 BERLIN, Am Sudhaus 3
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Nu kan ik ook hier verder gaan een semi-willekeurige lijst aan brouwerijen opsommen (zoals ik net heb gemaakt), maar nadeel is dat je dan geen beeld hebt wat je waar kunt vinden. Dus ik ga ze opnieuw verdelen over de te bezoeken delen van Berlijn:
Schloss Charlottenburg
We sliepen in een hotel tegenover Charlottenburg. Sporthal Charlottenburg. Naast het kasteel, aan de overzijde van de drukke weg zit een brouwerij/brewpub:
Lemkes Spezialitätenbrauerei GmbH
Brauhaus Lemke am Schloss Gaststätte
D-10585 BERLIN, Luisenplatz 1
Brauhaus Lemke, am Hackeschen Markt, am Schloß Charlottenburg, Berlin
Brauhaus Lemke am Schloss Gaststätte
D-10585 BERLIN, Luisenplatz 1
Brauhaus Lemke, am Hackeschen Markt, am Schloß Charlottenburg, Berlin
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm) Binnen zijn de koperen brouwketels en de RVS-lagertanks te aanschouwen. Ik dronk er de 030 Berlin Pale Ale. Het bier met 5% is goed gehopt met Cascadehop en dat proef je! Ik vond het een lekker bier. Vooral de hopgeur van het bier vind ik erg lekker. De smaak is ook erg fijn. Je kan er voor €8,- een proeverij proberen van een aantal glaasjes van 0,1 ltr. Ook kun je er eten. De borden zijn groot en zien er lekker uit!
Berliner Gasthausbrauerei "Luisen Bräu"
Luisenplatz 1,
10585 Berlin (by Schloß Charlottenburg)
Brewpub. Founded: 1987
(http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Deze straat (en brouwerij) heb ik niet gevonden.
Aan de Kurfursterdam zijn de volgende twee brouwerijen te vinden, als je goed zoekt:
Aschinger
Kurfürstendamm 26,
10719 Berlin (Charlottenburg).
Brewpub in Charlottenburg producing an unfiltered pils. I'm not sure if this brewery is still brewing.
Founded: 1990 (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
D-10719 BERLIN, Kurfürstendamm 225-226
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Ik heb ze niet gevonden tussen alle reclamedrukte. Maar toen ik deze buurt bezocht was het al weer donker...
Nikolaiviertel heeft wat kerkjes die klein zijn vergeleken met de nabijgelegen Fernsehturm. Aan de Spree vlakbij het Nikolaas(?)kerkje zit ook een brouwerij:
Georgbräu
Spreeufer 4
10178 Berlin
Pub brewery in the Nikolaiviertel in the centre of Berlin.
Founded: 1993 (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
De brouwerij heeft een mooi terras bij een standbeeld van Sint Joris. De brouwerij gaat pas om 12.00 open.
Marcus-Bräu,
Münzstr.1-3,
10178 Berlin.
Brewpub, reputedly the smallest brewery in Berlin. The only brewery in Germany I know that is brave enough chuck the Reinheitsgebot in the dustbin...
Founded: 1982 (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Nou het is echt niet de enige die Duitse brouwerij die het Reinheitsgebot negeert, neem bijvoorbeeld Neuzelle. Maar het is wel een heel kleine brouwerij. Het is er haast claustrofobisch, met die grote houten meubels. Vrouw en kinders kunnen boodschappen doen, en zelf kun je hier even een bier pakken.
In Spandau is ook een brouwerij:
Brauhaus zu Spandau
Neuendorferstrasse 1,
13585 Berlin.
Large brewpub built in the former laundry for Spandau barracks. The building also include a small hotel. Founded: 1995 (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Kreuzberg hebben we wel bezocht, maar daar ook geen brouwerijen gevonden. Toch zijn er nog een hoop brouwerijen in Berlijn te vinden (tja, zo ontkom je niet aan een sullige opsomming):
Hops & Barley Hausbrauerei
Wohlischstrasse 22/23
Wir sind eine kleine Hausbrauerei in Berlin-Friedrichshain, die seit 2008 ihr Bier in der Nähe des Boxhagener Platzes braut. Unser Ziel ist es, die Berliner Bierkultur zu bereichern. Neben traditionellen Biersorten wie z. B. Pilsner, Dunkel und Weizen, brauen wir fast wöchentlich Spezialbiere (www.hopsandbarley-berlin.de/).
Deze kleine brouwerij met een logo dat mij doet denken aan de Rote Armee Fraktion, zit aan een drukke straat met een klein terras van een paar bankjes op een klein stoepje. Ik dronk er een IPA (INDIA PALE ALE – IPA untergärig, Alk. 6,2% vol., Stw. 14,7%, 50 IBU, hopfengestopft mit Topaz und Centennial [USA] (www.hopsandbarley-berlin.de/)), maar die smaakte zoals een IPA. Overigens spreek je het niet uit als ie-pha in het Duits, maar in het Duits is het Ai-Pie-Ahj. Wel jammer dat ik dan in Duitsland een Britse bierstijl bestel... Ze hadden ook een Tettnanger Hell (TETTNANGER HELL untergärig, Alk. 5% vol., Stw. 11,9%, (www.hopsandbarley-berlin.de/)). Die heb ik helaas niet geprobeerd. Ach zo veel bieren en zo weinig tijd...
Hops & Barley Hausbrauerei, serves great small-production lagers in Friedrichshain (Wühlischstrasse 22-23; 49-30-2936-7534; hopsandbarley.eu) (www.nytimes.com/2013/10/20/travel/good-beer-in-berlin-finally-yes.html?_r=0).
Brauhaus Braams
Hasenheide 69,
Kreuzberg
Brewpub founded: 2002
(http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Bogk-Bier Privatbrauerei UG (haftungsbeschränkt)
D-10965 BERLIN, Kreuzbergstr. 74
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Schoppe Bräu Brauerei u. Brauereibedarf
D-10967 BERLIN, HASENHEIDE 69
Schoppe Bräu ist eine Kreuzberger Kleinbrauerei, die Bierspezialitäten in Fässern und Flaschen für die Berliner Gastronomie und Privatleute herstellt (www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm).
Johannes Heidenpeter, who opened one of Berlin’s newest craft breweries, Heidenpeters, in the gritty-but-hip central neighborhood of Kreuzberg last December [2012]. “I think the time is good to change the taste of beer.”
Mr. Heidenpeter may represent the most iconoclastic and cosmopolitan take on Berlin’s newly developing beer culture: instead of traditional German lager yeast, he praises the aromas from the Belgian and English ale yeasts, and he eschews his own country’s favorite pale lager style of pilsner, or pils. Instead, as he explained when we met up the next day, his brewery offers an American-style pale ale as its standard pint, which uses non-German hops such as Cascade and Amarillo.
“I don’t have a pils and I don’t want to brew a pils,” he said....creates beautiful beers, selling them on weekends inside Markthalle Neun in Kreuzberg (Eisenbahnstrasse 42-43; heidenpeters.de) (www.nytimes.com/2013/10/20/travel/good-beer-in-berlin-finally-yes.html?_r=0).
Brauhaus J.Albrecht Zum Alten Fritz
Karolinienstrasse 12,
13507 Berlin.
Brewpub in the north Berlin suburb of Tegel.
Founded: 1992 (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Brewbaker
Flensburger Str. /im S-Bahnbogen 415,
10557 Berlin.
A tiny brewpub
Founded: 2005
(http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Berliner Bürgerbräu
Müggelseedamm 164-166,
12587 Berlin (Köpenick).
Founded: 1869 Originally the Lindenbrauerei, in 1901 it became the Genossenschaftsbrauerei when a cooperative set up by landlords to buy beer collectively decided to go into brewing and bought the brewery. The only long-established independent brewery remaining in Berlin.
(http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Brauerei Eschenbräu
Triftstraße 67,
13353 Berlin-Wedding.
Brewpub. The beers are fermented in open vessels.
Founded: 2002 (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Bötzow Brauerei
D-10435 BERLIN, Sredzkistr. 43
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Germania Brauerei GmbH
D-10719 BERLIN, Meierottostr. 8-9
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Lemkes Spezialitätenbrauerei GmbH
Dircksenstr.,
S-Bahnbogen 143,
10178 Berlin (Mitte)
A brewpub at the Hackescher Markt that produces a variety of seasonal beers.
Brauerei Mitte
K.Liebknechtstr/R.Luxemburgstr 13,
10178 Berlin (Mitte).
(http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Lindenbräu am Potsdamer Platz
Bellevuestraße 3-5,
10785 Berlin (in Sony-Center).
Brewpub. Founded: 2000
(http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm)
Oerland-Brauerei GmbH
D-10965 BERLIN, Methfesselstr. 28
(www.cylex-branchenbuch-berlin.de/branchenbuch-berlin/L1c1-D_O1c1-BERLIN-P1c1--N1c1-BRAUEREI.htm)
Brauhaus in Rixdorf
Glasowerstrasse 27,
12051 Berlin (http://patto1ro.home.xs4all.nl/berlbrew.htm).
Schloßplatzbrauerei Cöpenick
Schloßplatz,
Berlin (Köpenick).
Brewpub in the historic suburb of Köpenick.
Vagabund Brauerei GmbH
D-13353 BERLIN, Antwerpener Str. 3
Naast deze brouwerijen kwam ik ook nog deze bieren tegen:
Tja, zo veel bier en zo weinig tijd....
Een halve liter bier voor een eurootje....
